62199 skanuj0053 (43)

4.8. Przyrodnicza inwentaryzacja i waloryzacja obszarów i obiektów

143

Polski (rys. 4.3) opracowano w 2005 roku na zlecenie Ministerstwa Środowiska (Jędrzejewski 2005).

Waloryzacja

przyrody

nieożywionej

Odrębnym zagadnieniem jest waloryzacja przyrody nieożywionej. Pierwszą niepublikowaną wersję mapy dotyczącej zabytków tej przyrody opracowano w 1948 roku. Jako publikacja ukazała się w formie załącznika do Katalogu rezerwatów i pomników przyrody nieożywionej w Polsce; było to pierwsze tego typu opracowanie w Europie (Alexandrowicz, Drżał i Kozłowski 1975). Zlokalizowano na niej jedynie pomniki przyrody i rezerwaty przyrody utworzone wyłącznie w celu ochrony przyrody nieożywionej, natomiast pełnej waloryzacji elementów tej przyrody doczekały się obszary i obiekty chronione wraz z muzealnymi ekspozycjami przyrody nieożywionej dopiero w 1992 roku. Waloryzację tę przeprowadzono na podstawie wyrazistych kryteriów uwzględniających wartość merytoryczną i dydaktyczną obszaru, obiektu lub ekspozycji muzealnej, ich dostępność dla zwiedzających i wartość dydaktyczną (Alexandrowicz i in. 1992).

O wartości merytorycznej obszarów i obiektów w tym opracowaniu decydowało występowanie abiotycznych elementów wyróżniających chroniony obszar lub obiekt w skali lokalnej, regionalnej, krajowej lub światowej, przy czym, z wyjątkiem obszarów chronionego krajobrazu, przyjęto trzystopniową skalę ich oceny. W ocenie wartości merytorycznej, np. rezerwatu przyrody, analizowano naukowe znaczenie:

■    profili geologicznych dokumentujących jednostki stratygraficzne¹⁰, profili glebowych oraz poziomów gleb kopalnych;

■    miejsc, w których po raz pierwszy opisano nowe gatunki flory i fauny kopalnej (locus typicus), a także zawierających obfite nagromadzenie skamieniałości lub śladów działalności organizmów;

■    struktur sedymentacyjnych^{1 2} świadczących o genezie utworów oraz struktur tektonicznych¹² i ich odwzorowań w rzeźbie terenu;

■    typowych form rzeźby terenu o określonym pochodzeniu;

■    zjawisk uwarunkowanych procesami geologicznymi;

■    skał o wyróżniających się cechach petrograficznych, mineralogicznych i genetycznych oraz miejsc nagromadzenia minerałów określonego pochodzenia;

■    śladów dawnego górnictwa;

Opracowanie jasnych kryteriów waloryzacji chronionych lub zasługujących na ochronę prawną tworów przyrody nieożywionej powinno ułatwić ich powszechną

1

’• Jednostki stratygraficzne to warstwy lub zespoły warstw wydzielanych jako odrębna całość w obrębie następstwa dbi skorupy ziemskiej.

2

Struktura w skałach osadowych to sposób ułożenia składników skały i przestrzennego zagęszczenia ziaren w osa-tóe lub skale osadowej.

² Struktura tektoniczna to element budowy tektonicznej, czyli przestrzennego rozmieszczenia mas skalnych w skorupie ziemskiej, odznaczający się pewnym stopniem jednolitości wewnętrznej i pewną odrębnością, a przynajmniej oddzie-enem od otoczenia.