70926 IMG$89 (3)

wiada zainteresowaniom i możliwościom także uczniów sprawiających trudności wychowawcze. Wprawdzie udział ich pod tym względem nie jest na ogól tak różnorodny i bogaty, jak w przypadku uczniów przystosowanych społecznie, niemniej jednak jest on jak najbardziej celowy i pożądany z wychowawczego punktu widzenia. Zresztą opisany poprzednio ich udział w planowaniu i przygotowaniu zajęć lekcyjnych mijałby się zupełnie z celem, gdyby nie przewidywano również możliwości aktywnego i samodzielnego uczestnictwa w prowadzeniu lekcji. Nie bez znaczenia jest także moment atrakcyjności lekcji, na których uczniowie pełnią funkcję „nauczycieli”, i wypływające stąd konsekwencje dla pozwijania i pogłębiania pozytywnych postaw wobec nauki szkolnej w ogóle, a szczególnie zajęć lekcyjnych.

Współudział uczniów w prowadzeniu lekcji polega na umożliwianiu im wykonywania podczas ich trwania zadań, które w systemie nauczania tradycyjnego spełniał jedynie nauczyciel. Współudział taki możliwy jest zwłaszcza na lekcjach prowadzonych metodą nauczania probletnowo-zespołowego. Stwarza ona dogodne warunki do wypowiadania się uczniów w sposób możliwie swobodny i nieskrępowany. Lekcje są terenem ożywionej dyskusji, która — jak wiadomo — ożywia kontakty społeczne między uczniami i nauczycielem, sprzyja konstruktywnym zmianom szkodliwych opinii, przekonań i postaw uczniów. Pozwala też na odreagowanie napięć emocjonalnych oraz uczy krytycznego myślenia i racjonalnego działania. „Udział w dyskusji podczas takich lekcji, zwłaszcza uczniów społecznie nieprzystosowanych, nie jest sprawą łatwą. Istnieje cały szereg czynników utrudniających sprawny przebieg lekcji. Należą do nich m.in. brak należytej umiejętności wypowiadania się, lęk przed ujawnieniem własnych przekonań, nieśmiałość w publicznym wypowiadaniu się wobec klasy, uporczywe trwanie przy własnym stanowisku, monopolizowanie dyskusji przez niektórych uczniów lub brak przekonaniu o zasadności dalszej dyskusji na dany temat, czy wreszcie niedostateczna znajomość przez nauczyciela dyskutowanego z uczniami problemu.

Ale nie tylko dyskusja stanowi podstawę współudziału uczniów w prowadzeniu lekcji. Istnieje'^- jeszcze kilka innych form

takiego współudziału, jak ustalanie i formułowanie problemów, a także stwarzanie sytuacji problemowych, . podsumowywanie wypowiedzi uczniów i proponowanie zadań domowych. Każda z tych form nakłada na uczniów określone zadania. W zależności od stopnia współudziału w wykonywaniu zadań można mówić o lekcjach częściowo lub całkowicie inspirowanych (reżyserowanych) przez nauczyciela. Nazwy tych lekcji sugerują wyraźnie, iż głównym idh organizatorem jest nauczyciel, a nie uczniowie, którzy mają w nich ważną rolę do spełnienia i czynią to z inspiracji nauczyciela, tzn. uczniowie — używając wyrażenia J. Piageta — nie „robią, co chcą, lecz chcą tego, co robią” (Szokolszky I., 1966, s. 129).

Lekcje częściowo inspirowane umożliwiają uczniom (także trudnym) występowanie w roli współorganizatorów jedynie w niektórych fragmentach stanowiących podstawowe etapy zajęć lek-ćyjnych prowadzonych metodą problemowo-zespołową. Należą do nich:l) tworzenie sytuacji problemowej; 2) wysuwanie i formułowanie problemów (pytań); 3) rozwiązywanie problemów; 4) podsumowanie dyskusji i 5) proponowanie zadań domowych.

Tworzenie sytuacji problemowej przez uczniów polega na organizowaniu (przeważnie na samym początku lekcji) takich warunków, które są w stanie zainteresować bliżej całą klasę tematem -będącym przedmiotem rozważań. Uczestnicząc w organizowanej w ten sposób sytuacji problemowej, uczniowie powinni odczuć pewien brak wiedzy, którą chcieliby posiadać, i jednocześnie nabyć silnego pragnienia wyrównania tego braku. Innymi słowy, tworzona sytuacja problemowa ma rozbudzić pasję poznawczą i niepokój twórczy uczniów, a tym samym pogłębić w nich pozytywną motywację uczenia się (Rubinsztejn S. L., 1962, s. 462; Cackowski Z., 1964, s. 66—78).

Istnieją różne sposoby tworzenia sytuacji problemowej. Polegają one na: przekazaniu klasie treści wywiadów przeprowadzonych przed lekcją; objaśnianiu i odpowiednim skomentowaniu przygotowanej specjalnie na lekcję wystawki klasowej; podaniu różnych ciekawostek ze świata nauki, techniki, kultury, polityki; odtworzeniu z taśmy magnetofonowej przygotowanych uprze-

131