71124 S7304732

PROBLEMY SPOŁECZNE

ma zwykle przekonanie, że inni będą ją spostrzegać stereotypowo i tym oczekiwaniem dodatkowo wzbudza zachowania zgodne ze stereotypem.

13.3.5 Błędne koło uprzedzeń i dyskryminacji

Omówione wyżej źródła uprzedzeń „rozkręcają” je na zasadzie błędnego koła.

■    Po pierwsze, do błędnego koła prowadzi identyfikacja grupowa wzbudzająca poczucie wyższości, co prowokuje inne grupy do manifestowania swojej wyższości i wrogości wobec innych. „Przypieczętowuje się” to izolacją, która nasila uprzedzenia.

■    Po drugie, rywalizacja, która „zaczyna się” od wybuchu wrogości na tle walki o cenne dobra (może ona być wzbudzona także pragnieniem pokazania swojej wyższości), także „kończy się” uprzedzeniami i dyskryminacją.

■    Po trzecie, grupy, które doświadczyły dyskryminacji, odczuwają frustrację i skierowują ją na inne grupy, a te z kolei szukają jeszcze niżej postawionych kozłów ofiarnych. Frustracja może także prowadzić do rewanżu skierowanego na źródło frustracji.

■    Po a warte wreszcie, mając uproszczony negatywny obraz kategorii „inni”, prawo-’ kujemy ujawnienie się oczekiwanej „negatywności”, na co reagujemy wrogością; uprzedzenia i dyskryminacja się nasilają.

Zaczynające się „niewinnie” manifestacje uprzedzeń, takie jak wymiana epitetów < „Szwab" i „Die Heme", z czasem narastają w swym negatywnym emocjonalnym zabarwieniu. Jednostki i grupy także w tym aspekcie są konsekwentne: angażując wysiłek w akty rywalizacji i manifestowania nienawiści, nie chcą tego „stracić", brną dalej, pro* wadząc do więcej niż tragicznych skutków. Dowody tych tragedii znajdują się na cmentarzach lub w nieodkrytych jeszcze rowach, gdzie w sąsiedzkiej odległości od siebie leżą zmasakrowani nawzajem wrogowie. Jedne kryje ziemia byłej Jugosławii czy dżungla In* donezji, a krew jeszcze innych ofiar nie daje się wciąż zmyć z autobusów i chodników miast zamieszkanych przez ludność palestyńską i izraelską.

13.4 Osobowe i społeczne determinanty uprzedzeń

Odpowiadając na pytanie o czynniki nasilające gotowość do uprzedzeń i dyskryminuj¹’ pozostaje wskazać jeszcze czynniki osobowe i społeczne cechy grup, ponieważ sytuacji' ne determinanty zostały omówione w kontekście trzech pierwszych źródeł: wytworze* nia się poczucia „my”, doznania frustracji oraz rywalizacji.

13.4.1 Osobowość autorytarna

Adomo, który był niemieckim emigrantem żydowskiego pochodzenia, znalazłszy ■ w Stanach Zjednoczonych, postanowił odpowiedzieć na pytanie, co czyniło niektóry

nazistów gotowymi do prześladowań, a nawet tortur. W wyniku wywiadów przeprowadzonych zarówno z ofiarami, które przeżyły te cierpienia, jak i z ich sprawcami zaproponował wraz z kolegami (Adomo i in., 1950) koncepcję osobowości autorytarnej. Jednostki o takiej osobowości charakteryzuje tendencja do uniżonośd i ślepego posłuszeństwa wobec autorytetów, a pogardy i poniżania jednostek oraz grup o niskim statusie.

1 Osobowość autorytarna wyraża się w tendencji do uniżonośd i ślepego posłuszeństwa wobec autorytetów, a pogardy i poniżania osób oraz grup o niższym statusie.

Są to - mówiąc obrazowo - osoby o dwu obliczach: na przykład uległe i wręcz podlizujące się wobec szefa, za chwilę zaś poniżające podwładnych. Uśmiech oddania łatwo zmienia się u nich w bezwzględne oblicze okrutnika. Zanim takie jednostki staną się dorosłe, już wcześniej wykazują taki wzorzec zachowania w interakcjach z rówieśnikami: bawią się „poddańczo” z dziećmi o wyższym statusie, a słabszych biją, przezywają ich i zabierają im kieszonkowe.

Badania Adoma i współpracowników doprowadziły do odkryda, że jednostki o osobowości autorytarnej miały specyficzny wzorzec wychowania w rodzinie. Mianowicie rodzice trzymali bardzo surową dyscyplinę, nie pozwalając dziecku wyrażać uczuć oraz nie ofiarowując ciepła i zrozumienia. By nie zostać surowo ukaranym, dziecko musiało podporządkowywać się im, tłumiąc gniew. Ta zakumulowana wrogość była rozładowywana w momencie, gdy osoba z ukształtowanymi podstawami osobowości autorytarnej otrzymywała jakąkolwiek przewagę nad innymi. Wtedy - jak ekspresyjnie wyrażają ci autorzy — była u stóp tych, którzy są autorytetami, a u gardeł swoich ofiar. Do odrywania paznokci czy przypalania ciała w celu wymuszenia zeznań przez wieki „posyłani” byli ludzie, którzy robili to chętnie, bez nadzoru autorytetu, a jedynie w odpowiedzi na jego najmniejsze skinienie.

Osobowość o tych cechach tworzy się takie poprzez obserwowanie autorytarnych zachowań rodziców czy innych osób znaczących (Altemeyer, 1998). Niektórzy spekulują nawet, że jej podstawy są wrodzone (Scarr, 1982), a wiążą się - o ironio] — z silną lę-kowością jednostki.

13.4.2 Postawa etnocentryczna

Uprzedzenia, które na poziomie jednostkowym zasadzają się w osobowości autorytarnej, na poziomie społecznym odzwierciedlone są w postawie etnocentryczncj. Etno-centryzm jest postawą wyrażającą przekonanie o wyższości własnej grupy kulturowej z towarzyszącym temu poczuciem pogardy wobec innych grup. Jak pamiętamy s dyskusji nad poczuciem grupowej tożsamości prowadzącym do faworyzowania grupy własnej przy jednoczesnym degradowaniu grupy obcej, prawie każda grupa posiada pewną dozę etnocentryzmu (wyjątkiem są grupy peryferyjne, które czasem akceptują swój niski statua).