72861 Struktura klasowo warstwowa 2

108 •DANIEL MARKOWSKI

wania społeczeństwa jako pewnej całości jest założenie,dość powszechne w socjologii. ze zmiany w strukturze społecznej mogą generować zmianę całego systemu społecznego. Aczkolwiek termin struktura społeczna, obok takich pojęć, ia!: grupa społeczna, osobowość społeczna, świadomość społeczna itp.. należy do najczęściej stosowanych, to daleko mu do jednoznaczności i precyzji .

Struktura społeczna może być bowiem pojmowana rozmaicie, tak samo jak różnorodnie układają się zależności między wydzielanymi członami społeczeństwa. Pozornie można by dzielić społeczeństwo na wiele rozmaitych i dowolnych sposobów, ale nie każdy podział można uznać za istotny i wnoszący coś do zrozumienia mechanizmów jego funkcjonowania. Oznacza to potrzebę przyjęcia założenia, że tylko wówczas można sensownie operować tyrr. terminem, gdy wyróżnione na jakiejś podstawie teoretycznej człony struktury coś istotnego wnoszą do eksplanacji zjawisk i procesów społecznych.

J. Sztumski, usiłując określić to pojęcie, pisał: ..Struktura społeczeństwa u taki zbiór jego części składowych, który w swym istnieniu i zachowaniu wskazuje na występowanie w jego obrębie pewnej organizacji zespalającej jego poszczególne elementy i kształtującej ich współdziałanie zgodnie /. celami danego systemu”-'. Tak szeroko rozumiana struktura społeczna pozwala mu twierdzić, że wchodzą do niej - obok klas. warstw, grup religijnych, politycznych - także i kategorie socjodemograficzne, jak: grupy wieku, płci,wykształcenia oraz elity, gru-py nacisku, a nawet iokainc kręgi towarzyskie. Rodzi się tu jednak pytanie, czy wszystkie te zasady podziału są sobie równoważne, mają jednakową doniosłość i są tak samo zasadne przy tłumaczeniu procesów społecznych. Wydaje się jednak, że jest to zbyt szerokie rozumienie struktury społecznej, pozwalające na mnożenie jej członów, które są sobie nierównoważne. a nawet mało istotne z punktu widzenia funkcjonowania społeczeństwa jako pewnego systemu. Bardziej wąsko i chyba celniej ujął to pojęcie S. Ossowski, pisząc: „[...] strukturę społeczną pojmujemy jako system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno w nieorganizacyjncj jak i organizacyjnej formie, zaś strukturę klasową będziemy traktowali jako pewien szczególnie doniosły aspekt struktury społecznej”’. W tym rozumieniu strukturę społeczną tworzą nie tylko wyróżnione mniej czy bardzie; zasadnie człony społeczeństwa, ale i jakieś w miarę trwałe relacje zachodzące między nimi (np. własności, władzy, hierarchii podległości, wiedzy). Skutkiem takiego podejścia jest pojęciowa możliwość odróżniania składu społeczeństwa ocl jego struktury. Jeśli jednakże nic mamy wątpliwości, że płeć czy wiek są czynni-

Por. Sztompka; Struktura społeczna jako podstawowa kategoria analizy teoretyczne/ u marksizmie, (w:) Elementy socjologii dialektycznej, P. Sztompka (red l. Warszawa-Poznań 1981: T. Sozański; O pojęciu struktury w socjologii i matematyce, ..Studia Socjologiczne" 1986. nr 2 ^: J. Sztumski; Jawne i ukryte elementy struktury społeczeństwa. „Studia Nauk Politycznych". 1986. ni I. s. 114.

¹ S. Ossowski, O strukturze społecznej.Warszawa 1982. s. 114