Struktura klasowo warstwowa 6

■mgr***** " bb

112

DANIEL MARKOWSKI

Niewątpliwie, wywołany politycznymi przyczynami proces industrializacji spowodował liczebny wzrost klasy robotniczej. O ile w roku 1938 liczyła ona około 1 min osób (bez rodzin), to w 197? - 6 min (przemysł i budownictwo). W. Wesołowski wysunął wówczas tezę o potrójnej młodości klasy robotniczej: demograficznej. oznaczającej, że w coraz większym stopniu przeważają w niej ludzie młodzi i relatywnie lepiej wykształceni niż ich ojcowie; socjologicznej, zwracając uwagę na to. że znaczna część robotników wywodzi się w pierwszym, a co najwyżej w drugim pokoicniu ze wsi: technologicznej, mającej oznaczać, że najbardziej „wzorcowa”, modelowa część tej klasy pracuje w wielkim i nowoczesnym przemyśle¹'. Faktem jest. że upodmiotowienie klasy robotniczej objęło w szczególności tzw. jej część wielkoprzemysłową, pracującą w zakładach państwowych, a v. małym stopniu icj obrzeża, tzn. robotników małych zakładów pracy pracowników fizyczno-umysłowych, niższy dozór przemysłowy, co podkreślał J. Malanowski Z badań przeprowadzonych w roku 1983 wśród robom i kó w wrocławskich (515 osób) wynikało, że 19 proc. czuło się „współgospodarzami” przedsiębiorstwa. 4.5 proc, „współwłaścicielami”, 63 proc. określało siebie jako „pracowników najemnych”, 10 proc. zaś uważało sic za „czarnych robolów"¹¹. Dane te oznaczały, że robotnicy w niewielkim stopniu zaakceptowali miejsce narzucone im przez schematy ideologiczne, co niewątpliwie stało sic przyczyną znacznej popularności programu politycznego rozwijanego przez „Solidarność”.

Klasa chłopska złożona z indywidualnych właścicieli ziemi, wykonujących i organizujących czynności produkcyjne samodzielnie iub z pomocą rodziny (wraz z wiejską ludnością bezrolną i służbą folwarczną), obejmowała w okresie międzywojennym niemal 70 proc. polskiego społeczeństwa. Przeludnienie wsi szacowano na około 3 min osób. Stan ten uległ istotnej zmianie w wyniku: zasiedlenia Ziem Zachodnich i Północnych, reformy roinej. a w szczególności konsekwencji politycznie wywołanej industrializacji i urbanizacji. W łatach 1951-1971 przeniosło się ze wsi do miasta około 4.5 min ludzi (w tym 2 min na skutek administracyjnego rozrostu miast). Istniejące w ramach klasy podziały majątkowe uległy' istotnemu zmniejszeniu, gdyż faktycznie przestał istnieć tzw. proletariat rolny, a represyjna polityka podatkowa władz komunistycznych, zwłaszcza wobec większych gospodarstw rolnych, przyczyniała się do ich upadku (dzielenie, tzw. spłaty, sprzedaż, ucieczka do miasta). Przeprowadzone na wzór radziecki w latach 1951-1955 próby kolektywizacji wsi zakończyły sic fiaskiem na skutek oporu chłopstwa iako klasy, której interesy zostały zagrożone i w wyniku polityki rolnej po przełomie październikowym w 1956 roku. Polscy' socjologowie zwró-

W Wesołowski: Perspektyw)- rozwojowe klasy robotniczej, (w:) Narodziny socjalistycznej klas)- robotniczej. J. Szczepański, (red.) Warszawa 1974. s. 60-62.

"J. Malanowski: Polscy robotnicy. Warszawa 1981..s. 142-145.

"Z. Kurcz: Wzory robotnika w polskiej literaturze socjologicznej i na przykładzie badań własnych. Wrocław 1980. s. 347 i n. (Nic publikowana praca doktorska).