Struktura klasowo warstwowa 4

no DANIEL MARKOWSKI

golną), drugi jako struktur:*, społeczno-zawodowa, a trzeci jako stratyfikacja prestiżowa, to socjolog może określić stosunki zachodzące między tymi. rozmaicie wyróżnionymi członami struktury społecznej. W swoim czasie czynił to J. Hoch feld wprowadzając pojęcie rozszerzonej struktury klasowej'

Struktura klasowo-warstwowa

Terminy „klasa" i „warstwa” bardzo często używane przez socjologów nic sa - zresztą do dzisiaj - przez nich jednoznacznie pojmowane, a ich zakres poję ciowy budzi emocje i wywołuje spory*. Wynika to zarówno z założonej perspektywy teoretycznej, jak i niejednokrotnie ze świadomie (albo i mc) przyjętych przekonań ideologicznych. Terminowi ..klas:-" zwłaszcza „walce klas" marksizm zinstytucjonalizowany - którego wpływy w polskiej socjologii (pojej odrodzeniu się w roku 1957) były znaczne - przypisywał właściwości niemal eschatologiczne. Jednakże odległość tej koncepcji od rzeczywistości była na tyle znaczna, że faktycznie operowano pojęciem dwóch klas nicantagonistycznych (robotnicy i chiopi), w odniesieniu do inteligencji używano terminu „warstwa", a o drobnomieszczaństwie mówiono jako o klasie producentów drobnoiowarowych poza rolnictwem. Polscy sojologowie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych swoje dociekania empiryczne nad strukturą społeczną ujmowali na ogół właśnie w tych kategoriach.

Próby formułowania obiektywnych kryteriów szły w kierunku podziału społeczeństwa według stosunku do środków produkcji (ich posiadanie albo brak), charakteru pracy (fizyczna, umysłowa,) zatrudniania siły najemnej (albo samozatrud-niania) lub sprzedaży swej siły roboczej. Niezależnie od tego doszukiwano się świadomości klasowej, stylu życia, albo nawet etosu zbiorowego. Problem piastowania władzy politycznej jako możliwej przesłanki widzenia konfliktu klasowego faktycznie nie pojawiał się: jedyną pojawiającą się metaforą była ..inteligencja kierownicza", która z samej swe: istoty miała się mieścić w obrębie warstwy inteligencji.

W rezultacie, ówczesna polska socjologia, operując pojęciem struktury kiaso-wo-warstwowej społeczeństwa, stosowała dc facio funkcjonalne rozumienie struktury, tak jak ją pojmował Ossowski, aczkolwiek niejednokrotnie zastanawiano się nad „przejściowym" czy „przeżytkowym" charakterem „drobnomieszczaństwa" Struktura klasowo-warstwowa oznacza więc takie wyróżnienie jej elementów, które pozostają z sobą w funkcjonalnych zależnościach dostrzeganych zarówno przez obserwatora zewnętrznego, jak i wynikających z pcw*ncj samowiedzy grupowej.

Jeżeli w okresie międzywojennym niewątpliwie do struktury klasowo-war-stwowej wchodziły takie kategorie społeczne, jak: ziemiaństwo, burżuazja. drobnomieszczaństwo. chłopstwo, inteligencja, robotnicy, robotnicy roini („służba fol-

’ Por. J. Hochfcld Studia o marksowskiej teorii społeczeństwa. Warszawa 1