Struktura klasowo warstwowa 8

114 DANIEL MARKOWSKI

niu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Badacz społeczeństwa polskiego okresu dwudziestolecia międzywojennego J. Żamowski, wypowiadając się o rodowodzie inteligencji, pisał: „Przeważała kontynuacja zawodów inteligenckich, czyli pochodzenie z rodzin inteligenckich. Poza tym dopływały pewne kontyngenty ze środowiska drohnomicszczańskicgo, robotniczego (szczególnie pracom -ników państwowych), rzadziej chłopskiego (ze środowisk zamożniejszych), a także zicmiaństwa i mieszczaństwa. Początkowa po 1918 roku - łatwość awansu społecznego, wiążąca się z tworzeniem nowej, polskiej administracji, armii. oświaty, po pani latach należała już do przeszłości””, inteligencja, wykonującą juki całość funkcje służebne wobec narodu zorganizowanego w państwo, aspirowała również dc tego. by być duchowym przywódcą narodu Wyrażało się to w fakcie, że ona właśnie w większości tworzyła, scalała i w znacznym stopniu „konsumowała” jednolite wartości kultury narodowej, (język lttcracki. czytelnictwo, symbolika narodowa,. Ta rola inteligencji spowodowała, że ona; najeźdźcy swe plany zamienienia Polaków w masę niewykształconych podluazi bądź proletariusz)' oparii na polityce eksterminacji przede wszystkim polskiej inteligencji.

W przedwojennej Polsce zawody inteligenckie wykonywało około 700 tys. osób i inteligencja twórcza, wolne zawody, eksperci i kierownicy, pracownicy, administracyjno-biurowi). przy czym spora ich część miała wykształcenie niższe od średniego. W roku 1938 wyższe wykształcenie miało około 80 tys. osób a średnic około 200 tys. Jednakże fakt. ze w roku 1945 w granicach kraju znalazło su zaledwie 40 tys. osób z wyższym wykształceniem i 120 tys. ze średnim¹⁴, wytworzył pilną konieczność jej odbudowy i tworzenia „nowej”, która by wdrażała nowe założenia ustrojowe. „Stara” ocalała inteligencja utraciła swoją poniekąd uprzywilejowaną pozycję duchow-ego przywódcy narodu. Również doświadczenia klęski wrześniowej, okupacji, radykalna zmiana orientacji politycznej kraju wywołały to. że inteligencja z przedwojennym rodowodem odnosiła się w większości z co najmniej rezerwą - o ile nie protestem - do zachodzących przemian, choć włączyła się w ten proces niezbyt liczna grupa zwolenników Polskiej Parli: Socjalistycznej. Tworzenie „nowej” inteligencji, wywodzącej się z klasy robotniczej i chłopstwa oparto na skróconym cyklu wyższego wykształcenia, kierowaniu młodzieży na studia po tzw. kursach przygotowawczych (mimo braku średniego wykształcenia), stwarzaniu trudności młodzieży o „niewłaściwym” pochodzeniu klasowym w ubieganiu się o indeks oraz powierzaniu stanowisk dyrektorskich i kierowniczych doświadczonym robotnikom, co niekiedy się sprawdzało.

Politycznie wywołane w nowym ustroju procesy: industrializacji,urbanizacji upowszechnienia kultur)' i oświaty, spowodowały doniosłe zmiany w strukturze

° J. Żamowski: Społeczeństwo i klasy, (w:) Polsko Odrodzona I9JS-I939 Państwo-spoie-czeństwo-kulturo, Warszawa 1982.). Tomicki (red.) s. 294-295-

“Por. S. Widerszpil: Refleksje nad rozwojem współczesnego społeczeństwa polskiego. Warszawa 1979. s.112.