73533 img358

9 Czasownik

9.1    Akcent

Czasowniki wielosylabowe, które w bezokoliczniku mają temat akcentowany, zachowują ten akcent we wszystkich formach i czasach; czasowniki, które w bezokoliczniku mają akcent na ostatniej sylabie, jak również czasowniki jednosylabowe, mogą mieć akcent ruchomy.

Czasowniki, które tworzą aspekt dokonany przez wstawienie przedrostka Bbi-, mają akcent stały na ten przedrostek.

9.2    Wymiana spółgłosek

Czasowniki, których temat kończy się na spółgłoski r, a, 3, k, t, c, x wymieniają je w temacie czasu teraźniejszego we wszystkich formach na odpowiednie spółgłoski szczelinowe:

r, A, 3	przechodzą w	>K
K, T	przechodzą w
C, X	przechodzą w	UJ
CK, C	przechodzą w	UJ,

9.3    Bezokolicznik

Bezokolicznik może mieć końcówki -Tb, -tm lub Mb, przy czym końcówki bezokolicznika poprzedza samogłoska lub spółgłoska (więcej patrz 9.12 - klasy czasowników).

9.4    Koniugacje

W czasie teraźniejszym rozróżniamy dwie koniugacje:

a)    koniugacja pierwsza, czyli tzw. koniugacja -e-, w której pojawiają się następujące końcówki czasu teraźniejszego: -k>, (-y), -euib, -eT, -eiu, -eTe, -k> (-yr);

b)    koniugacja druga, czyli tzw. koniugacja -M-, w której pojawiają się następujące końcówki czasu teraźniejszego: -to (-y), -Mllib, -MT, -MM, -MTe, -HT (-aT).

(Więcej o podziale czasowników na koniugacje patrz 9.12 - klasy czasowników.)

9.5    Aspekt

Prawie każdy czasownik w języku rosyjskim posiada dwa aspekty: aspekt niedokonany i dokonany. Kategoria aspektu pokazuje stosunek mówiącego do nazwanej czynności, którą on widzi jako zakończoną całość albo jako proces. W pierwszym przypadku używa się aspektu dokonanego, w drugim - aspektu niedokonanego. Oznacza to, że mówiący może odnieść czynność do jakiegoś określonego punktu w czasie, w którym ona się odbywa (aspekt dokonany), lub czynność jest traktowana jako trwająca nadal w chwili wypowiadania (aspekt niedokonany).

Czasownik

B.5.1 Aspekt niedokonany

Formy czasownika niedokonanego wyrażają czynność bez ograniczenia czasowego, bez podania rezultatu I w ten sposób nadają czasownikowi znaczenie trwania, powtarzalności, regularności; pokazują przebieg, rozwój danego zdarzenia i odpowiadają na pytanie: co jest? co byio? lub czym jest się (było, będzie) zajętym?

Aipekt niedokonany opisuje stany, procesy itd. Czasowniki niedokonane mogą być użyte we wszystkich It/ech czasach: teraźniejszym, przesztym i przyszłym.

8.5.2 Aspekt dokonany

Formy czasownika dokonanego ograniczają czynność w czasie, przedstawiają ją jako proces zakończony, zamknięty w danym punkcie czasowym, podają rezultat czynności; odpowiadają na pytania: co się zdarzyło? BO się wydarzy? lub: co się wydarzyło, zanim zdarzyło się coś innego? lub: co się zdarzy, zanim wydarzy się coś innego? Za pomocą czasownika dokonanego wyrażamy kolejność czynności, rozpoczęcie danej czynności, jej zakończenie, rezultat, jak również jednorazowość. Pewna liczba czasowników posiada specjalną lormę wyrażania jednorazowości, zakończoną na -HyTb.

Ponieważ zakończenie i rezultat nie mogą nastąpić w teraźniejszości, czasowniki dokonane nie wymagają wyrażania czynności w teraźniejszości, lecz tylko w przeszłości lub przyszłości. Wprawdzie czasowniki dokonane posiadają także formy koniugacji w czasie teraźniejszym, jednak formy te mają znaczenie czasu przyszłego.

n) rezultat, zakończenie:

k eenepy 6ypa cobcóm yińxna    pod wieczór burza zupełnie ucichła

(dokonany)

b) przebieg, rozwój:

6ypn noCTeneHHo ymxana    burza stopniowo ucichała

(niedokonany)

C) czynność jest ukończona, rezultat jest widoczny:

a Bnepa peiuikn (dokonany) Bce    wczoraj rozwiązałem wszystkie zadania

3aAann

d) czynność trwa, rezultat nie jest widoczny:

a AÓnro peiuan (niedokonany)    długo rozwiązywałem zadanie,

3aaany, ho TaK u He cnpaBnnca    ale i tak nie poradziłem sobie z nim

(dokonany) c Heń

49