73913 LastScan21 (2)

W ogrodzie zamkowym w Schwetzinger można jeszcze dzisiaj zobaczyć styl francuski obok stylu angielskiego. Park został założony w roku 1753 najpierw w stylu francuskim. W dolnej części planu bardzo dobrze widać jedność. Jaka tworzą architektura zamku i architektura ogrodu. Od roku 1777 von Sckell. pod którego kierunkiem zesłał później założony również ogród angielski w Monachium, zaprojektował pierwsze rozszerzenia w stylu angielskim.

raz znalazła w „revenons a la naturę" Rousseau. Wprowadzeniu ogrodu angielskiego towarzyszyła ostra krytyka sztuczności francuskiego typu ogrodu: „Dla powierzchownego gapia być może byl on piękny, ale wedle zasad prawdziwej sztuki ogrodniczej były to przesadne i po części niestosowne wymysły" — pisze Hirsch-feld w swojej teorii sztuki ogrodniczej¹. Ogród angielski miał być „naturalny”. Ale czy jako ogród jest on mniej sztuczny od ogrodu francuskiego? Czy przeciwstawie-

3. Technika przymierza    71

nie przyrody i sztuki nie przebiega raczej w poprzek rozróżnienia ogrodu francuskiego i angielskiego?

3. Technika przymierza

Wraz z tymi pytaniami doszliśmy do miejsca, w któ-lym ujawnia się to, co paradygmatyczne w ogrodzie angielskim, to, co jest istotne dla dzisiejszej dyskusji na temat wartej pożądania przyrody. Okazuje się bowiem, że ogród angielski nie mieści się w tradycyjnych dychotomiach, które historycznie pojawiają się już w greckim oświeceniu: przyroda a sztuka, przyroda a technika, przyroda a cywilizacja, przyroda a kultura. Z jednej strony tych dychotomii znajduje się zawsze przyroda jako to, co istnieje samo z siebie i rozwija się według własnych praw. Z drugiej strony znajduje się to, co człowiek świadomie wytwarza przez prawa, pracę, ksztłtowanie. W ogrodzie angielskim charakterystyczne jest też to, że działanie człowieka jest tu skierowana na intencję przyrody. We wspomnianym już moralno--emocjonalnym zwrocie ku przyrodzie chodziło właśnie o wykreowanie przyrody. Zawarty w tej intencji paradoks — wykreowanie czegoś, co jawi się samo z siebie — pokazuje, że poczynania z przyrodą w ogrodnictwie krajobrazowym są innego typu działaniem niż tradycyjne produkowanie i wytwarzanie. Jeśli nawet ogród angielski trzeba traktować jako wytwór sztuki, to jest to szczególna sztuka lub technika, sztuka, która zakłada możliwość przyszłego odniesienia do przyrody.

Tę swoistość można ponownie pokazać przez porównanie z ogrodem francuskim. Odpowiadał on bowiem dokładnie odniesieniu do przyrody, które do dzisiaj przeważa w Europie. Obcowanie z przyrodą zmierza do jej przywłaszczenia i opanowania. Przywłaszczenie oznacza tu użycie przyrody jako materiału i narzucenie jej określonych form społecznych. Opanowanie przyrody oznacza zdystansowanie się w stosunku do niej, aby zostać przez nią poruszonym, oznacza też ograni-

1

Christian Cajus Lorenz Hirschfeld. Theoric dar Gartenlrunst. 5 tomów, Leipzig 1779-1785. Bd. I. s. 35.