74911 obraz1

124 Komunikacja rytualna: od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej

posłużył się także ramami interpretacyjnymi rytuału do analizy przebiegu kampanii politycznej (1978a). Trent (1978) zauważył, iż pewne inicjalne akty kampanii politycznej wykazują cechy skuteczności rytualnej. Wśród działań podejmowanych w czasie kampanii, zjazdy partyjne należą do ceremonii najbardziej zrytualizowanych (Farrell 1978).

Większość z tych prac dopatruje się istnienia form rytualnych wewnątrz polityki, część zaś traktuje całość polityki jak rytuał. Wiąże się to z ontologiczną tezą, że działanie człowieka ma charakter symboliczny, tak jak symboliczna jest forma działania.

Niekiedy uwagę obserwatorów przyciągają szczególne wydarzenia rozbudowanym ceremoniałem, naciskiem na teatralność, dbałością o narrację i struktury rytualne, jak w przypadku analiz afery Watergate J.C. Alexandra (1984, 1988a), potraktowanej jako rozciągnięty w czasie, rozproszony proces rytualny. Innym przykładem może być dramat społeczny rozgrywający się po porwaniu, a następnie zamordowaniu czołowego polityka włoskiego Aldo Moro przez Czerwone Brygady w 1978 roku. Jak dowodzi Wagner-Pacifici (1986), wydarzenie to stało się ośrodkiem dramatu społecznego rywalizacji rytualnej, konfliktu i kryzysu, w którym uczestniczyło państwo, partie polityczne, Kościół katolicki, Czerwone Brygady, studenci, media, rodzina Aldo Moro oraz inne grupy. Autorka ta kwestionuje zasadność stosowania etykietki „rytuału” do całości dramatu, podkreślając fakt rywalizacji między partiami i ideami o prymat w sferze symbolizacji i interpretacji wydarzeń, co nie daje możliwości ujęcia wydarzeń w postaci jednakowego rytuału. Niemniej logika rytuału - w poszerzonym znaczeniu, jakim się tu posługujemy - wpływała na strukturę działań konkurujących partii oraz dostarczała struktur służących przedstawianiu ich idei.

Analiza logiki rytuału powinna się skupić także na zwyczajnych wydarzeniach politycznych. Baker (1983), obok innych autorów (Mamn 1994; McGerr 1986; McLeod 1993; Schudson 1994), wystąpił z propozycją interpretacji procesów politycznych poprzez ich czytanie, traktowanie jak tekstu i rytuału, to znaczy - jako działań o pierwotnej funkcji ekspresyjnej.

W tej perspektywie kampanie wyborcze stają się zbiorowymi rytuałami propagującymi wartości narodowe. Victor Tiimer nazywa to ‘magazynem’, do którego Amerykanie odkładali przez lata informacje dotyczące ich norm, przekonań, sentymentów i ról politycznych. Kampanie wyborcze, jako rytuały, streszczają w sobie obyczaje, tradycje i wzorce, a w ramach owego rytuału głosowanie, symbol naczelny, zawiera w sobie szereg znaczeń publicznych. ... Taki stosunek do historii politycznej bada funkcję ukrytą, a nie założone cele prezydenta i wiceprezydenta. ...

Problem nie dotyczy możliwości podejmowania decyzji, jakie wyborcom dawały wybory prezydenckie. ... Zainteresowanie przesuwa się na inne zagadnienia: Gdzie i jak Amerykanie głosowali? Jakie wcześniej przedsięwzięli przygotowania? Jakim językiem metaforycznym i ikonografią polityczną się posługiwali? ... Chodzi bowiem o ustalenie tego, co mówią o amerykańskich wartościach ceremonie publiczne (s. 262-263).

W rytuałach wydarzeń politycznych, którymi zajmuje się Baker -a są to wybory połowy XIX wieku, a zwłaszcza działalność Partii Demokratycznej w północnych stanach - ważne było to, że Partia Demokratyczna organizowała parady i zebrania na modłę wojskową. W ten sposób jednostka stapiała się z grupą; jednostka stawała się środkiem ekspresji potężniejszej całości, jaką jest wola grupy.

Parady, w których uczestnictwo było wyrazem poparcia, narzucały rodzaj zachowań o charakterze wojskowym, który składa się na ich język. ... Ponadto, wydarzenie miało raczej charakter ekspresyjny niż pragmatyczny, inspirujący niż informujący i było raczej nastawione na pobudzanie skierowanej do wewnątrz jedności niż uprawianie skierowanej na zewnątrz propagandy. Parady - poprzez maszerujących w porządku członków Partii Demokratycznej - wcielały samą istotę idei amerykańskiej kultury politycznej, wolę ludu, dając możliwość wspólnego działania jednoczącego rozmaite jednostki (s. 292-293).

Forma rytuału głosowania zrównywała ludzi o różnym statusie i dokonywała reintegracji grup, ponieważ w trakcie tego aktu jednostki stawały się sobą. Głosowali według zasady, kto pierwszy ten lepszy; wszystkie głosy miały tę samą wagę. Wybory organizowano według kryteriów geograficznych, a nie według przynależności partyjnej, religii, klasy, zajęcia czy innych wyznaczników (czyli w odniesieniu do osób uprawnionych do głosowania). Warto zwrócić uwagę, jak bardzo forma ta różni się od dawniejszego radzieckiego systemu głosowania w fabryce, z wyraźnym naciskiem na przynależność grupową.

A zatem procedury amerykańskich wyborów osłabiały solidarność grupową, stworzoną w trakcie kampanii politycznej, oraz zmniejszały napięcie, które pojawia się między stronnikami po wyborach. Oddając głos, ludzie stawali się sumą jednostek, a nie grup (s. 309-310).

Baker pisze dalej:

Głosowanie nie było sejsmografem dokonywanych wyborów, lecz zachowaniem instynktownym, wyrażającym uczucia, a uczestnictwo w jego XIX--wiecznych rytuałach nigdy nie było aktem absolutnej władzy. Ani też równość w dniu wyborów nie była niczym więcej, jak tylko stanem przejściowym. Ponieważ wybory łączyły Amerykanów w świętowaniu, klórc zaczynało się od eksponowania różnic, kończyło zaś zgodą i prze-