75596 P5090090

24

IV. ŚWIAT PSYCHIKI: C

że zaburzone życi< dzieciństwa, ura: Franka, która matki i sceny ma śtwo patoloeiczr podłoże w histoi delikatne suges' osobą erotycznie zgodne z nadzw; nym” kobietom wieku osiemna badań psycholo było inaczej, to: świat zmieniłby Zachowanie wych nie tylko wtedy, kiedy gc niemi zdradą Kto kokietuje A frardcajesF

bez skazy, trzeba odpowiedzieć: tak, w obrębie przyjętej konwen 1 opisu, której patronowała estetyka wzniosłości.

Zupełnie inaczej pokazana jest Franka. Jej portret psychologio, j oyjęst zadziwiająco bogaty, bogaty w.Szczegóły: tojęden z pierwszycJ w polskiej literaturze przykładów „osobowości zdominowanej przej nerwowość”³⁷, chorobę końca XIX wieku³⁸. Już wygląd zgwnętrzm bohaterki różni się zdecydowanie od wyglądu wiejskich kobiet w j J wieku. Szczupła, śniada, mówi dużo i chętnie, im^ijsjgwnip., juęjl czącsięz reakcjami słuchaczy- Cechuje ją Szczerość granicząca z bezfl wstydem. Nie. kłamie, ponieważ żadne względy nie są w stanie powstrzymać jej od tego, co chce powiedzieć. Mówiąc językiem współ® czesnej psychologii, jej zdolność rozpoznawania rzeczywistości jest zaburzona: Franka żvie w święcie wyobrażeń nie tyle nieprawdziwych, j ile przesadzonych, wyolbrzymionych. Jej ocenySśL skrajne tak samo 1 jak nastroje: łatwo przechodzi od czułości do zniecierpliwienia^od mi- i ło|c£3o nipna«tićr.{

wciąż mu w oczu w sam< bak wstydlr z zalotnością liwie wzrok

Franka cz£ dą mu na koli . Rytualna i z miejskiego i mady ludzi di i pogodzonycl śpiechu, szyb ści stanowjły ciwme — choć znaczała sw< Oktawiana v

Ubraną by nie miała; więcej niż i

Osobliwa była również historia jej życia. Urodzona w gatologicz- * nej rodzinie, zniszczonej przez wódkę, została służącą. Deprąwowa-najod. wczesnych lat przez swych chlebodawców, żyła przekonaniem* o swej urodzie, a jednocześnie o wyrządzanej jej przez mężczyzn! krzywdzie. Pragnęła nowych romansów i przeklinała los_ kobiety. Kochała i nienawidziła. Równocześnie i do szaleństwa.

Byłsunerwpwo chora, a w dodatku pobudzona erotycznie. Orzeszkowa pisze o tym Wyraźniej choć zachowuje typową dla siebie po-1 wściągliwość. Nie wiemy zatem, co zdaniem autorki jest skutkiem, a co przyczyną: czy zaburzenie nerwowe wynika z pobudliwości czy odwrotnie — pobudliwość z zaburzeń. W psychiatrycznym dyskursie epoki kwestia ta również nie była jasna. Według psychiatry Krafft--Ebinga spotęgowana zmysłowość jest po prostu oznaką nerwowego pobudzenia;³⁹ w innym miejscu ten sam autor pisze, że zaburzenia umysłowe powstają na tle zaburzeń seksualnych.⁴⁰ W każdym razie koniec dziewiętnastego stulecia otwiera ścieżkę dla tezy freudowskiej:

⁹⁷ Zdaniem Krzysztofa Kłosińskiego Orzeszkowa miała ukształtować sylwetkę Franki według tych parametrów „nerwowości”, które wymienił w swych pracach Richard von Krafft-Ebing, zob. K. Kłosiński, Mimesis..., dz. cyt., s. 175.

Zob. K. Kłosińska, Powieści o „wieku nerwowym", Katowice 1988.

88 R, Krafft-Ebing, Nasz wiek nerwowy (Nasze zdrowie i chore nerwy), [brak autora przekładu], Warszawa 1886, s. 25.

⁴⁰ R. Krafft-Ebing, Zboczenia umysłowe na tle Zaburzeń płciowych (Psychopatie •ksualne), przeł. A. Fabian, wyd. 2, Warszawa 1908.