78029 obraz3

128 Komunikacja rytualna: od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej

retoryczną nakłada to, bez wątpienia, zupełnie inny rodzaj odpowiedzialności niż przy ocenie dostosowania retoryki konwencjonalnej (por. Grimes 1990).

Knuf (1994) analizuje zrytualizowany język polityki w Niemieckiej Republice Demokratycznej; przedstawione przez niego ustalenia można z łatwością uogólnić i wskazać zarówno siłę, jak i niebezpieczeństwo rytuału w przemówieniach politycznych. A zatem pewnych ważnych dla ideologii politycznej terminów i wyrażeń - jak wolność, demokracja, postęp - można używać w sposób zrytualizowany. Słowa tracą wtedy swoją referencyjność, zyskują natomiast skuteczność performa-tywną rytuału. Rytualne użycie słów tworzy tedy rzeczywistość, do której owe słowa się odnoszą; słowa posiadają wartość tylko w ich rytualnym użyciu, a nie w odniesieniu do jakiejś rzeczywistości zewnętrznej. Jednak bez wątpienia rozpad NRD i zjednoczenie Niemiec, jak wszystkie inne tego rodzaju przypadki zmian społecznych, przypomina nam, że rytualnie ustanowiony porządek można podważyć i zmienić, nawet jeżeli jego system symboliczny temu nie sprzyja.

10.3 UROCZYSTOŚCI I CEREMONIE PUBLICZNE

Oprócz procesów i wydarzeń politycznych, komunikacji politycznej i retoryki, zwykłe życie społeczności wyznaczane jest przez rozmaite uroczystości społeczeństwa obywatelskiego: parady, święta, rocznice, zjazdy itd. Rytuał stanowi element tego wszystkiego.

Studium obchodów dnia pamięci poległych na polu chwały (30 V) Warnera (1959) porusza większość istotnych zagadnień, Warner pokazuje, jak owe obchody służą tworzeniu więzi zarówno symbolicznych, jak i faktycznych; porządek całodziennych wydarzeń zaczyna się od przedstawienia separacji społecznej, a kończy pogodzeniem członków posiadających zróżnicowaną pozycję społeczną. Według Lukesa (1975), w takich obchodach o charakterze wspólnotowym mogą istnieć marginalne konflikty, które mają istotny wpływ na ich znaczenie (por. Moore, Myerfhoff 1975, 1977). Zbiór studiów przypadku, zebranych przez TUrnera (1982b), daje wiele szczegółowych przykładów. Rozbudowanym przykładem jest studium futbolu w szkole średniej jako rytuału Foleya (1990). Manning (1983) i Browne (1980) przygotowali zbiór esejów na temat wspólnego uczestnictwa w uroczystościach, imprezach sportowych, karnawale, rodeo oraz innych odświętnych formach rytualnych. Frese (1993) przedstawia badania rytuału i ceremonii obchodzonych przez wiele amerykańskich grup etnicznych, geograficznych, klasowych i kulturowych, przy czym owa antologia ma po części no celu wykazanie, że uroczystości społeczeństwa obywatelskiego służą podtrzymywaniu i celebrowaniu amerykańskiego zróżnicowania kulturowego. Johnston (1991) omawia oczywistą proliferację uroczystości rocznicowych w Europie i Ameryce w latach 80. XX wieku, takich jak dwusetna rocznica powstania konstytucji, trzechsetlecie Filadelfii, dwusetna rocznica śmierci Mozarta czy dwóchsetlecie Wielkiej Rewolucji Francuskiej (por. Gillis 1994). Wydarzenia te wyznaczają bez wątpienia upływ czasu, jak również pewien rodzaj stosunku wobec przeszłości, choć mamy tutaj do czynienia i ze znaczną odległością w czasie, i z odmiennością problematyki. Johnston stwierdza, że wydarzeń tych przybywa, a to z kolei wskazuje na fakt wzrastającego zainteresowania upływem czasu historycznego, wiążącego się zapewne z potęgującym się magicznym znaczeniem zbliżającego się milenium.

Większość badaczy ceremonii społeczeństwa obywatelskiego wykazuje szczególne zainteresowanie albo konkretnymi wydarzeniami, albo analizą ich funkcji społecznych. Jedną z niewielu prób ogólnego ujęcia teoretycznego jest propozycja Handelmana (1990) (zob. także ujęcie Chaneya 1993, podkreślające raczej element teatru i przedstawienia niż rytuału i ceremonii). Implikacją takiego nieformalnego ujęcia jest t o, iż owe wydarzenia mogą posiadać funkcje społeczne tylko ze względu na ich znaczenie komunikacyjne. Taką samą implikację można bez wątpienia dostrzec w studiach przypadku i esejach zebranych przez Ibrnera (1982a), taka też została stwierdzona dla ogólnie rozumianego rytuału w rozdziale 6. tej książki. Istnieje zatem potrzeba badań ceremonii społeczeństwa obywatelskiego przez badaczy komunikacji, którzy dysponują odpowiednimi narzędziami analizy, służącymi wydobyciu specyficznych mechanizmów komunikacyjnych ceremonii.