78491 Pozytywizm leksykon literatury polskiej9

szek Wania (1897), Tuy slost/y (1901), Wiśniowy sad (1904), Podstawą konfliktu w dramatach Czechowa jest ludzkie nieszczęście i jego ofiary. Ukazując konflikt wartości moralnych, obiektywnie kreślił rysunek psychologiczny postaci. Bohaterowie sami powodują własną tragedię, dlatego utwory te przenika refleksyjny fatalizm. Osobliwą atmosferę tego teatru kreują postaci groteskowe, ironiczne, lecz potraktowane przez autora z pobłażliwym współczuciem, niejednoznaczne w swoich decyzjach, wzlotach i upadkach. Czechow pisał sztuki dla teatru Konstantina Stanisławskiego w Moskwie (MChAT). Uprawiając dramat natu-ralistyczny z elementami symbolizmu, pokazał melancholijny obraz inteligencji rosyjskiej, pogrążonej w nieróbstwie, erotyzmie i neurastenii.

Czerwone i czarne ■■

Powieść >Stendhala z 1830 r. Symboliczny tytuł odnosi się do jednej z dwóch możliwych dróg życiowych, wymagających wyboru ze strony bohatera Juliana Sorela. Czerwone oznacza karierę związaną z wojskowym mundurem, czarne utożsamione jest z kolorem sutanny. Ambitny Julian, bezwzględnie dążący do odniesienia w życiu sukcesu, podjął najpierw pracę nauczyciela prywatnego dzieci pana de Renal, mera Verrieres. Wkrótce zakochał się ze wzajemnością w jego żonie, i gdy romans został ujawniony, skompromitowany bohater wyjechał do Paryża, gdzie margrabia de la Mole zatrudnił go jako sekretarza. Tam poznał córkę swego pracodawcy, Matyldę, która postanowiła go poślubić. Małżeństwo z nią mogłoby mu pomóc w karierze, przeszkodził temu jednak mściwy list pani de Renal, ujawniający obłudę Sorela. Zdenerwowany Julian strzelił do byłej kochanki, po czym (nie wiedząc, że ją tylko zranif) przyznał się do popełnienia morderstwa z premedytacją, za co został skazany na śmierć.

Buntowniczy bohater działał z egoistycznych pobudek dla osiągnięcia własnych korzyści i poruszał się w świecie stanowiącym teren okrutnej walki pomiędzy oszukującymi a oszukiwanymi. Postać Juliana budzi tragiczne współczucie. Powieść zaciera granice pomiędzy heroicznym wyobrażeniem o tragizmie a pragmatyzmem świata przedstawionego. Pisarstwo Stendha-la wyrasta bowiem z ducha romantyzmu. Sorel jest w znacznie większym stopniu psychologicznym typem heroicznego indywidualisty niż bohaterowie > Honoriusza Balzaka czy > Gustawa Flauberta.

Darwin Karol ... ■ ■ ■ n....

(1809, Shrewsbury w Wielkiej Brytanii - 1882, Down w Wielkiej Brytanii), lwórca ewolucyjnej teorii pochodzenia nowych gatunków. Wysunął hipotezę selekcji prowadzącej do „doboru naturalnego" w przyrodzie. Uważał, że w związku z nadmiarem rozwijających się osobników, toczą one między sobą „walkę o byt”, w wyniku której przy życiu pozostają najsilniejsze, najbardziej przystosowane jednostki, dziedziczące cechy przodków. W ten sposób powstają gatunki względnie stale. W teorii poznania Darwin starał się dostosować koncepcję > ewolucjonizmu do rozwoju człowieka. Jest autorom dziel: O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego (1859),

0 zmienności roślin i zwierząt w stanie udomowienia (1868), O pochodzeniu

1 /lowieka (1871), które poruszyły opinię świata naukowego. -Rozwija w nich zagadnienie doboru sztucznego (przeprowadzonego przez człowieka) oraz doboru naturalnego, powstałego w wyniku naturalnej selekcji. Teorie Darwina zakładają przekazywanie sobie cech nabytych, natomiast następującym po sobie drobnym zmianom przypisywał decydujące znaczenie w ewolucji. W Polsce darwinizm miał wielu przeciwników, jego teorię pochodzenia czto-■ wieka traktowano jako sprzeczną z nauką Kościoła. Do jego przeciwników zaliczali się m.in. profesorowie > Szkoły Głównej Warszawskiej. Natomiast jej absolwent, > Adolf Dygasiński wykorzystywał darwinowską teorię „walki

0 byt" w utworach o zwierzętach i ludziach (> naturalizm w Polsce). Teoria la wywarta ogromny wpływ na rozwój > naturalizmu.

Deotyma > Łuszczewska Jadwiga . determinizm u .......■■■ ■■■■■ ■

Reprezentowany przez > Hipolita Taine’a oraz > Henry'ego Thomasa Buckle'a pogląd, że egzystencja człowieka jest uwarunkowana zarówno przez czynniki biologiczne i środowisko, w którym się wychowuje, jak

1 przez czynniki historyczne, które kształtują jego świadomość. W biologii