87558 SDC11681

Narodziny i upadek gospodarki rynkowej

posłuszeństwa oraz podporządkowania nawet najbardziej krnąbrnych. Ogólnie rzecz biorąc, jedynie głód jest w stanie pobudzić ich [ubogich] do działania. Jednak nasze prawa stanowią, że nigdy nie powinni oni być głodni. Te same prawa mówią — trzeba przyznać - że należy ich zmuszać do prac)’. Ale wówczas egzekwuje się to z ogromnym trudem, wśród przemocy i zgiełku. Powstaje niechęć, a produktywne działania zostają uniemożliwione. Głód jest nie tylko pokojowym, cichym i permanentnym środkiem nacisku, ale - jako najbardziej naturalna motywacja działania - skłania do podejmowania największych trudów.

A kiedy zwyciężonego brakiem pożywienia zaspokoi szczodrość innego człowieka, kładzie to trwałe fundamenty pod życzliwość i wdzięczność. Niewolnik musi być zmuszany do pracy, ale wolny człowiek powinien móc kierować się własną oceną i uznaniem. Należy chronić go. gdy cieszy się swoją wolnością w większym czy mniejszym stopniu, i karać, gdy wkracza na terytorium swojego sąsiada”.

Tu właśnie tkwił nowy punkt wyjścia dla politologii. Patrząc na zbiorowość ludzką od strony zwierzęcej, Townsend pominął rzekomo nieuniknione pytanie o fundamenty władzy. Decydując się na to, wprowadził nową koncepcję prawa do ludzkiej rzeczywistości - prawa przyrody. Zainteresowanie geometrią widoczne u Hobbesa, jak również marzenia Hume’a, Hartleya, Quesnaya i Helwecjusza o istnieniu Newtońskich praw w społeczeństwie miały jedynie charakter metaforyczny: wszyscy oni pragnęli odkryć dotyczące społeczeństwa prawo, które byłoby równie uniwersalne, jak prawo grawitacji w przyrodzie. Szukali jednak zasady z gruntu ludzkiej - o takim na przykład charakterze, jak strach u Hobbesa, asocjacja w psychologii Hartleya, interes osobisty u Quesnaya czy poszukiwanie użyteczności u Helwecjusza. Quesnay, podobnie jak Platon, od czasu do czasu patrzył na człowieka z chłodnej perspektywy hodowcy, natomiast Adam Smith był z całą pewnością świadomy związku między płacami realnymi a długoterminową podażą siły roboczej. Arystoteles twierdził, że jedynie bogowie i zwierzęta mogą żyć poza społeczeństwem, a człowiek nie jest żadnym z nich. Podobnie w myśli chrześcijańskiej kluczowa była przepaść zarysowana między człowiekiem a zwierzęciem; żadne wyprawy do krainy fizjologicznych faktów nie były w stanie odmienić perspektywy teologii w kwestiach dotyczących duchowych korzeni wspólnoty ludzkiej, jeżeli dla Hobbesa człowriek był człowiekowi wilkiem, to dlatego, że poza społeczeństwem człowriek zachowywał się jak wilk, a nie dlatego, że istniał jakikolwiek czynnik biologiczny wspólny

ludziom i wilkom. Nigdy nie wyobrażono sobie wspólnoty ludzkiej pozbawionej jakiejkolwiek formy władzy i prawa, jednak na wyspie juana Fernandeza nie istniała ani formalna władza, ani prawo, a mimo to panowała równowaga między kozami i psami. Równowaga ta utrzymywana była dzięki temu, że psom trudno było polować na uciekające w górzystą część wyspy kozy - te zaś borykały się z koniecznością uciekania w bezpieczne miejsce przed psami. Do zachowania takiej równowagi nie był potrzebny żaden rząd. Zapewniały ją skurcze głodowe z jednej i brak pożywienia z drugiej strony, ł-lobbcs twierdził, że niezbędne są despotyczne rządy, ponieważ ludzie są jak zwierzęta; Townsend uważał, że człowiek jest zwierzęciem i że właśnie z tego powodu wystarczy jedynie minimalny wymiar władzy.

Z tego nowatorskiego punktu widzenia wolne społeczeństwo można było postrzegać jako stworzone z dwóch ras; właścicieli i pracowników. Liczbę tych drugich ograniczała ilość żywności. 1 dopóty, dopóki bezpieczna była własność, głód miał ich zmuszać do pracy. Niepotrzebne były sądy, głód bowiem lepiej potrafił utrzymać dyscyplinę niż jakikolwiek sąd.

Te nowe fundamenty idealnie pasowały do społeczeństwa, które stopniowo się formowało. Od połowy XVIII wieku rozwijały się rynki krajowe. Cena zboża nie miała już charakteru lokalnego 1 nabrała charakteru regionalnego. To prowadziło do prawie powszechnego użycia pieniądza oraz dużej pokupności towarów. Ceny rynkowe i dochody - w tym podatki i płace - wykazywały znaczną stabilność. Fizjokraci jako pierwsi zauważyli te regularności, ale nie mogli z nich stworzyć jakiejś teoretycznej całości, ponieważ we Francji nadal dominowały dochody o charakterze feudalnym, I praca miała często charakter na wpół niewolniczy, w związku z czvm ani podatki, ani płace nie były z reguły kształtowane przez rynek. Natomiast angielska wieś w czasach Adama Smitha stała się nieodłączną częścią społeczeństwa komercyjnego; czynsz dzierżawmy należny właścicielowi ziemskiemu, a także place robotnika rolnego zaczęły wykazywać pewną zależność od cen. jedynie w wyjątkowych sytuacjach płace czy ceny ustalane były przez władze. A jednak w tym osobliwym nowym porządku stare klasy społeczne trwały dalej. Zachowały nawet do pewnego stopnia dawną hierarchię, mimo że utraciły przywileje prawne. Choć żadne prawo nie zmuszało robotnika rolnego do służenia farmerowi, a farmera do zapewniania dostatku właścicielowi ziemskiemu, jednak zarówno robotnicy rolni, jak i farmerzy funkcjonowali tak, jakby taki

137