87720 str86

370. Spodni ubiór męski doublet z wię-zadęlkaroi

371. krótki spodni ubiór męski z kulistymi rękawami

372 U- Ubiór męski purpoint, wydłużony na przodzie i w tyle; h. pourpoint męski z kulistymi rękawami

szczegółami. Są to zapewne przykłady męskiej odzieży użytkowej, noszonej w Krakowie w najbliższym otoczeniu mistrza. Do tej grupy należy krótki ubiór męski rodzaju doubler, zwykle niewidocz-ny pod okrywającym go w całości lekkim płaszczem (370). Gładko przylegający podwatowany ubiór połączony jest przy pomocy wiązadeł ze spodniami, które zarazem podtrzymuje. Drugi przykład doublet z kołnierzem pikowanym pionowo (dla usztywnienia) widoczny jest w scenie Pojmania (371). Charakterystyczna forma rękawów, w górze kulistych, należała do spodnich ubiorów noszonych w modzie Hani and zko-francu-skiej i włoskiej już w pierwszej połowie XV w. aż do końca stulecia. Typowe dla współczesnej mody flamandzkiej, a także i niemieckiej z drugiej połowy XV w. są męskie ubiory krótkie po bokach, na przodzie i w tyle lekko wydłużone (zob. np. obrazy Dirka Boutsa). W Ołtarzu Mariackim są dwie odmiany tych ubiorów, jedna nadająca się do uszycia z miękkiego sukna, podatnego do fałdowania, druga zaś przeznaczona do grubej sukiennej tkaniny bez fałdów (372 a, b). Z ubiorów przeszywanych grubo na wacie i płótnie, które nosili zwykle żołnierze albo pod zbroją, albo zamiast uzbrojenia ochronnego, widoczne są u żołnierzy w płaskorzeźbie Zmartwychwstania tylko rękawy, przeszywane w grube pręgi poziome i romby. Grubą, elastyczną odzież, przeszywana, na wacie bawełnianej lub runie wełnianym, noszono w Polsce jeszcze w XVI i XVII w.

Wśród rozwianej draperii, przy żywej barwie szat i tta oraz złoceń w kompozycjach kwater na skrzydłach Ołtarza Mariackiego łatwo mogą ujść uwagi widzów męskie ubiory zapinane na taśmowe lub sznurkowe pętlice (373), Same ubiory oprócz charakterystycznego zapięcia różnią się w kroju i sposobie noszenia. Jedynym wspólnym dla wszystkich szczegółem jest ich sposób zapięcia, który występuje na płaskorzeźbach tryptyku w czterech odmianach (374 a-d). Szczegół ten jest ważny, gdyż pętlicowe zapięcie stosowano w Polsce w wielu ubiorach z rękawami w XVI i XVII w. Oprócz tych przykładów w Ołtarzu Mariackim widzimy zapięcie na pętlice w całym ubiorze męskim na postaci żałobnika trzymającego tarczę z herbem Litwy (375) na tumbie nagrobka Kazimierza Jagiellończyka

375. Zapięcie na pętlice ubioru żałobnika z tarczą Litwy i tumby grobowca Kazimierza Jagiellończyka, 1492 r.

373. Długie okrycie męskie zapinane na podwójne pętlice, lata siedemdziesiąte XV w.

374 a-d. Cztery rodzaje pętlic występujących w ubiorach męskich z Ołtarza Mariackiego w Krakowie

w dziele Stwosza, opatrzonym sygnaturą i datą 1492 r. Podobne naszycia z pętlic z guzami do zapięcia ubioru występują współcześnie przy ubiorach wschodnich, perskich i tureckich, jako moda już ustalona w początkach XV w. z różnymi odmianami co do wielkości, ilości i odstępów w naszyciu na połach ubiorów. W XV w. pętlice były na Wschodzie zawsze gładkie, dopiero w późniejszych przykładach tej ozdoby w XVI w. pojawiły się wystrzępione końce przy sznurze lub taśmie. W barwnym tłumie przechodniów i przybyszów na rynku krakowskim i ulicach miasta mógł Stwosz, jako bystry obserwator, łatwo zauważyć ubiory o orientalnym sposobie zapięcia między gTupami podróżnych z Litwy i Rusi i wyzyskał ten szczegół w kompozycji płaskorzeźb. Według wzmianek polskich autorów z XVI w. (zebranych przez Stanisława Kota w jego studium na temat kultury polskiej w okresie renesansu) moda wschodnia rozwinęła się najwcześniej na kresach j przenikała z wolna w gtąb kraju. Drobne szczegóły w ubiorach na płaskorzeźbach skrzydeł Ołtarza Mariackiego są jednak ważnym przyczynkiem do ustalenia wczesnego początku wpływów wschodnich na ubiory polskie.

Dalszym dowodem takiego sposobu zapinania ubiorów, stosowanego w Polsce nawet w sukniach kobiecych w 2. poi. XV w., jest ubiór królowej Zofii (zmarłej w 1461 r.), czwartej tony Władysława Jagiełły. Opis tkanin znalezionych po otwarciu grobu, opublikowany przez Leonarda Lepszego, wspomina o ubiorze królowej zapiętym od szyi do pasa na 7 guzów z dwustronnymi pętlicami, o długości po 4 cm z każdej strony srebrnego guza.

Szczegółem, który należy do mody męskiej rozwijającej się na Zachodzie i w Polsce przy końcu XV w., są czepce męskie z tkaniny, ściągane i marszczone na przodzie pod okrywającą węzeł metalową ozdobą. Służyły one do ujęcia