88575 skanuj0004 (347)

48 11. Uwagi o semantyce i budowie metafory

zwą przedmiotów partykularnych czy jednostkowych, ale ujmowanych w swyeh\cechach rodzajowych (ogólnych).

Otóż i metafora konfrontacyjna \ proponuje swoiste utożsamienie temat u' i nośnika na podstawie wspólnoty niektórych ich semów. Na czym ta swoistość polega —• ó tyfh będzie jeszcze mowa później. W wyrażeniach „las to kolumnada”, czy „kolumnada lasu” — „ zb ior o w isk o w ość ’ ’ jest semem konstytutywnym zarówno dla „kolumnady”,„Jak i „lasu”; „regularność” jest semem konstytutywnym dla „kolumnady”, a peryferyjnym i fakultatywnym dla „lasu”. W wyrażeniach „łzy to brylanty”. czy „brylanty łez” — ..lśnienie” i „okrągławy kształt” to semv peryferyjne i obligatoryjne dja) obu składników metafory* Zawsze (a przynajmniej hajczęściej)|chodz.i tu o semy, które dla nośnika są obligatoryjne albo posiadają wy-

-    soki stopień fakultatywności,, tzn. są dla niego znamienne,, powszechnie z nim kojarzone. Natomiast status ich w granicach

-    rozszerzonego znaczenia tematu bywa „rozmaity; czasem do-' pieto dzięki sąsiedztwu nośnika wchodzą one w pole naszej fuwąigi. Nośnik jest więcjw stosunku do tematu uprzywilejowany, nadrzędny w wyznaczaniu zbioru semów zaktualizowa-nych przez metaforęyfeemy te będzierpy nazywali „semami

/metaforycznie relewaiffnymi’(> ‘n-zbiór j.oh — Opolem wspól-

"(mny ternlM, któr^igo można bjTTu

iótv semicznel ,,-wspólny podzielnik semiczhy”). .

| Ponieważ \netafory konfrontaicyjine ustanawiają kację zestawionych ze sobą'przddmiotówTniektóre i "odwracalne.! Zarówno .„kolumnada lasu”, jak i „las

użyć, to

identyfi-u«»nich są

___ tolumna-

dy” to wyrażenia równie topjneń żrózuimiare. Metafory tego rodzaju, można naź;wać~"symetrycznym^ Już natomiast metafora jmiłezerie iest^żlotenr⁷ iest nieodwracalna.¹!

'JSfetafora konfrontacyjna zestawia z sobą dwa rzeczowniki (a takize“iSigęzowhik z przymiotnikiem odrzeęźównikowym) w różnych postaciach synitaktycznych: „.brylanty łez” — związek z przydawką dopełniaczową; „brylantowe łzy” — związek z przydawką przymiotnikową; „łzy to brylanty” — oznajmienie; „łzy są brylantami” — zdanie; .„łzy, te brylanty” — zespół z przydawką mianownikową (apozycją). Zauważmy, że wymienione przykłady coraz bardziej zbliżają się do porównania: nip. w wyrażeniu „łzy to brylanty” wystarczy zmienić słowo „to” na „jak”, by otrzymać porównanie.

I Szczególna sytuacja powstaje, gdy temat metafory konfrontacyjnej odnosi się do przedmiotu jednostkowego, a nie [jest wsparty wyjaśniającym kontekstem czy konsytuacją. Tak np. wyrażenia samoistne^, Jan to nie lada lis” rozumiemy tylko dzięki obligatoryjności^semu . konotacyjnego „chy-■tróść” w nośniku „lis” i przypuszczalnej nierelewancji innych semów tego wyrazu w metaforycznym jego użyciu. Gdy [jednak słyszymy wyrażenie: „tą. dziewczyna to syrena” — Bez pomocy kpngytdacji nie wiemy, czy chodzi tu o jej uwo-•dzicielstwo, piękność¹ śpiewu czy zżycie się z wodą. Oczywiś-fcie takie metafory nie poddają się odwróceniu; nie można też ach przekształcić w związek ^z przydawką dopełniaczową.

[ Jeśli temat występuje jako nazwa z intencją partykulary-(zującą lub jednostkową, może zmienić się pole wspólnoty se-.micznej. Skoro np. z kontekstu wiadomo, że las, o którym mowa w metaforze „kolumnada lasu”, jest lasem brzozo^ Swym — w polu wspólnoty semiczmej pojawi się także „białość”. Jeśli w metaforze „brylanty łez” chodzi o łzy osoby .ukochanej —- w polu tym wystąpi dodatkowo „drogoęenność”.

Drugi typ metafory to j metafora ęwokacvinai Tu nośnik jest zwerbalizowany, temat tylko dómniemaify t’ Przykładem [wyrażenie: „w oczach jej pojawiły się brylanty”. W opowiadaniu fantastycznym, w baśni czy balladzie można by temu i wyrażeniu przypisać znaczenie właściwe, jeśli jednak całość tekstu świadczy, że mamy do czynienia z narracją niesprzecz-ną z zasadami prawdopodobieństwa życiowego — wówczas przy pomocy kontekstu poszukujemy tematu, który Posiadałby z nośnikiem „brylanty” pole wspólnoty semicznei. a iedno-cześnie dawał się spójnie włączyć w kontekst, W tym wypadku temat jest .łatwy do odgadnięcia, wyraźny — chodzi o „łzy”, ale o łzy ujmowane W pewnym asppkoip„_...akre.ś3toym właśnie przez pole wspólnoty semicznej z „brylantami”. Często. jednak temat podany jest tylko w”przvbliżeniu. niedookreślony, migotliwy (np. choćby „księżyc' idzie srebrne chusty prać”, czy „niebo fioletem szeleści” w wierszach Józefa Czechowicza). (Metafora ewokacyjna może pełnić. xQlę...wszystkich 4 _ wymiary dzieła literackiego