89264 IMG18

370 • Zeus

hywały się igrzyska ku jego czci. Grecy i Rzymianie często przedstawiali go jako dostojnego starca z długą brodą, trzymającego w ręce berto z ortem i piorun lub -> Nike. Byt tez dawcą wróżebnych znaków: jego święty dąb w Dodonie (Epir) wyjawił śmiertelnikowi tajemnice przyszłości. Jako Jupiter H Jowisz) został bogiem Rzymian, który uchodził za syna _> Saturna i -> Ops; był ożeniony z Junoną.

Rzymianie poświęcili mu —» Kapitol, gdzie przebywał w świątyni tzw. trójcy kapitolińskiej (Jowisza, Junony i -»Minerwy). Obecny stan badań pozwala uznać Z. za greckiego boga pochodzenia indoeuropejskiego, którego imię wywodzi się od: ‘ie.*deiwo-s\ 'bóg, jasność, światło’. Pierwotnie był on bogiem nieba (sfery zjawisk atmosferycznych), panem błyskawic, deszczu i słońca. Z czasem Grecy, ceniący siłę i moc zniszczenia, uczynili z niego najwyższe bóstwo, któremu budowano okazałe świątynie, ołtarze i stawiano słynne posągi. Wśród świątyń na uwagę zasługuje przybytek boga w Olimpii, który wzniesiono w V w. p.n.e., według projektu Libona z -> Elidy. W Atenach postawiono ogromny Olimpiejon, którego budowę ostatecznie zakończył cesarz Hadrian (w 132 r.). Największa świątynia Z. była wAkragas na Sycylii (Vw. p.n.e., 113 x 56 m).

złote runo • 371

świątynia Zeusa w Atenach . yy latach 197-159 p.n.e. w —> Pergamonie postawiono Z. słynny ołtarz, który został odkryty w 1875 r. przez K. Mumanna, członka ekspedycji niemieckiej. Ołtarz ten przeniesiono do Berlina, zrekonstruowano i umieszczono w Pergamonmuseum. Powstawało wiele posągów Z., najsłynniejszy to posąg kultowy Zeusa Olimpijskiego (Vw. p.n.e.) wykonany przez Fidiasza dla świątyni w Olimpii. Pokryty byt złotem i kością słoniową, stał tam do 426 r. n e , po czym został zniwszczony w pożarze świątyni (lub spłonął w Konstantynopolu w 475 n.e.). Zaliczony został do siedmiu cudów świata. Następny to Zeus z Artemizjon, dzieło rzeźbiarza Kalamisa (V w. p.n.e.), posąg ten przejął nazwę od przylądka Artemizjon na wyspie Morza Egejskiego Eubei. Oryginał posiada Ethnikon Archeolo-gion Musion w Atenach, kopia znajduje się w holu budynku ONZ w Nowym Jorku. W Muzeum Watykańskim można oglądać posąg Jupiter Otricoli, nazwany od miejsca znalezienia, umbryjskiego miasteczka Otricoli. Kopia rzymska Zeusa siedzącego na tronie (II w.) znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Spośród licznych prac artystów nowożytnych, którzy przedstawiali Z., należy wymienić Radę bogów Rafaela (1515-1516, Villa Farnesi-na, Rzym), Zgromadzenie bogów olimpijskich RP Ruben-sa (1622, Zamek w Pradze, na Hradczanach). Ponieważ Z. występuje w większości haseł, ograniczymy się jedynie do wskazania postaci mitologicznych występujących w haśle, złote runo, runo cudownego baranka, którego ofiarowała Nefele (lub sam —» Zeus) —» Fryksosowi i —> Hełle, by