edukacja11

302

XX wiek

Sowietyzacja rnństwa polskiego

Przejęcie pełnej kontroli nad szkolnictwem

Uczelnia funkcjonowała aż do odzyskania niepodległości, a nawet jeszcze w latach dziewięćdziesiątych, a przez pół wieku do grona jej profesorów należeli wybitni uczeni emigracyjni, m.in. ks. Józef Bocheński, Józef Garliński, Oskar Halecki, Tytus Komarnicki, gen. Marian Kukieł, Karolina Lanckorońska, Wiktor Sukiennicki, Tadeusz Sulmirski, Stanisław Swianiewicz, Tymon Terlecki.

Ogromne znaczenie dla obrony Polski przed sowietyzacją miała działalność polskich wydawnictw emigracyjnych, a wśród nich założonego w 1946 roku Instytutu Literackiego, kierowanego przez Jerzego Giedroycia (1906-2000). Do odzyskania niepodległości w 1989 roku nakładem Instytutu ukazało się kilkaset książek, ponad 500 numerów miesięcznika „Kultura” oraz 90 tomów kwartalnika „Zeszyty Historyczne”. Książki i czasopisma, przemycane do kraju, pozwalały zachować i rozwijać polską myśl polityczną, kulturę, literaturę, historię. Najważniejszym polskim środkiem masowego przekazu stała się Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa, finansowana przez Stany Zjednoczone, nadająca od 1952 roku, do 1975 roku kierowana przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego (1913-1999). Przez prawie czterdzieści lat RWE była głównym źródłem prawdziwych informacji o wydarzeniach w kraju i świecie, a równocześnie ośrodkiem rozwoju i popularyzacji autentycznej kultury.

6. Stalinizm

Wprawdzie instalowanie stalinowskiego modelu komunizmu trwało w Polsce od 1944 roku, jednak przejęcie pełnej, kontroli nad życiem politycznym możliwe było dopiero w 1948 roku. Wcześniej zniszczona została opozycja polityczna i pokonane wojskowe podziemie, a w 1947 roku dokonano upaństwowienia resztek prywatnej gospodarki. W 1948 roku komuniści rozpoczęli ofensywę przeciwko ostatniej już linii obrony prawdy i wolności, jaką był Kościół katolicki, wtedy też przystąpili do podporządkowywania sobie instytucji oświatowych i kulturalnych. W krótkim czasie zlikwidowane zostały wszystkie niezależne organizacje regionalne, zawodowe, religijne, młodzieżowe, wszystkie stowarzyszenia oświatowe, kulturalne, sportowe; ocalały tylko te, które zmuszono do kolaboracji, poddano ideologicznej presji i nasycono szpiclami. W miejsce zlikwidowanych tworzono organizacje głoszące ideologię komunistyczną.

W maju 1948 roku komuniści przejęli kontrolę nad Związkiem Nauczycielstwa Polskiego, w którym jeszcze niedawno silne były wpływy politycznej opozycji. W lipcu 1948 roku na Kongresie Jedności Młodzieży Polskiej utworzono Związek Młodzieży Polskiej (ZMP), który miał na terenie szkół i uczelni działać w kierunku przyspieszonej sowietyzacji. Również w 1948 roku powołano do życia Powszechną Organizację „Służba Polsce”, formalnie zajmującą się przysposobieniem wojskowym i zawodowym, w rzeczywistości tworzącą brygady budowlane, drogowe i rolne, zapewniające państwu niemal darmową siłę roboczą. W krótkim czasie zniszczone zostało harcerstwo. Skauting ogłoszono wymysłem imperialistów, dokonano pospiesznej selekcji harcerskich instruktorów, strukturę organizacyjną Związku Harcerstwa Polskiego scentralizowano, przy okazji likwidując odrębność harcerstwa żeńskiego i męskiego, wreszcie poddano je pod nadzór ZMP, w 1950 roku zmieniając nazwę na Organizacja Harcerska.

Organizacja

szkolnictwa

1946-1950

f

u-

%

h

.303

XVI. Polska wobec wyzwań XX wieku

Sowieckie wzory

Początkowo zmiany organizacji systemu szkolnego sprawiały wrażenie przypadkowych i chaotycznych. W lipcu 1946 roku uznano klasę siódmą szkoły powszechnej za obowiązkową dla wszystkich uczniów, równocześnie skracając czas nauki w gimnazjach ogólnokształcących i zawodowych do lat trzech. Na początku roku szkolnego 1946/47 w trzydziestu miastach lub powiatach (m.in. w Warszawie, Katowicach, powiecie katowickim, Rybniku, Sosnowcu, Częstochowie i Tarnowie) wprowadzono ośmioklasową szkołę powszechną, przedłużając również o rok obowiązek szkolny. Przygotowano również nowe programy nauczania w szkole powszechnej, np. w klasie ósmej dodano nowe przedmioty: naukę o Polsce i świecie współczesnym, chemię oraz geologię. W instrukcji Ministerstwa Oświaty na rok szkolny 1947/48 zalecano dalsze upowszechnianie szkoły ośmioklasowej, a jeszcze w styczniu 1948 roku popularne