kem62

JONAKR 124

(Jednostopymi), a identyfikacja ta pojawia się również w opracowaniach współczesnych. Obecnie dyskusja toczy się nie tylko nad ewentualną tożsamością obu ludów, ale także nad zależnością Jednonogich (Jednostopych) od antycznych i średniowiecznych wyobrażeń o afrykańskich Mono-pedach („Jednonogich”); istnieją również poglądy całkowicie realistycznie interpre-t ujące północnogermańskie informacje kalectwem rdzennego Amerykanina lub jego specjalnym strojem sprawiającym na obserwatorach wrażenie kalectwa.

Niezależnie od wszystkich tych domy-' słów i hipotez dane mitologiczne świadczą, że jednonożność (podobnie jak jednoocz-ność, jedlioręczność, akefalia i inne formy kalectwa) często pojawia się w wyobrażeniach przybyszów o aborygenach. Rosjanie z Uralu, dla przykładu, prawili o jednonogiej Czudzi: przedstawicielce tego ciągle wysoce zagadkowego ludu chadzali ponoć parami, trzymając się za ręce.

JONAKR (Jónakr), słabo znany król, do ziem którego fale zaniosły —» Gudrun, po zemście na —> Atlim² próbującą utopić się w morzu. Władca poślubił niedoszłą samobójczynię i wedle staroeddaicznego Podżegania Gudrun spłodził z nią trzech synów, —> Erpa², —» Hamdira i Sorlego; według Pieśni o Hamdirze Erp był „synem innej matki ’, tzn. pochodził z jakiegoś innego, chyba nielegalnego związku króla. Ponadto Jonakr został ojczymem —> Swanhild i wydał ją za Jórmunrekka.

Być może imię Jonakr jest wariantem imienia Odoaker, ale - nawet jeśli tak - trzeci małżonek Gudrun nie wykazuje żadnych podobieństw ze sławnym wodzem (żył w latach ok. 431 -493) z germańskiego plemienia Skirów, który w 476 r. zdetronizował Romu-lusa Augustulusa i położył kres istnieniu zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego.

JÓRD {ford - „Ziemia”), córka —> Onara i —> Nott, boska personifikacja ziemi, czasem zaliczana do —> Asynij matka —> Tho-ra (stąd jego określenie Jardar burr- „syn

Jórd”), którego urodziła —> Odinowi. Ż_a. pewne inne jej imiona brzmiały' —> fjórgyn i —> Hlodyn lub Hlódyn.

Tradycja o związku Odina i Jórd jest treściowo maksymalnie zredukowaną pól-noc n oger ma ń s k ą we r s j ą ogól no i n d oeu ro-pejskiego mitu o hierogamii („świętym małżeństwie”) boga-Nieba i bogi ni-Ziemi; por. np. związek Uranosa i Gai albo Zeusa i Derneter u Greków, Djausa i Prythiwi u Indoariów oraz Asmana i Zam u Irań-czyków. W mitologii północ nogermańskiej rozwiniętym wariantem tej tradycji jest mit

0    —» Freyu i —> Gerd.

JÓRMUNGAND: zob. Midgardsorm.

JÓRMUNREKK (Jąrmunrekkr - „Wielkie Zło”), „żyjący na ludzką szkodę” wielki

1    sławny władca Gotów zwany Potężnym, któremu przypisywano boskie pochodzenie (por. jego określenie reginkunnigr - „pochodzący z rodu bogów”). Jako stary już człowiek zasłyszał o urodzie —> Swanhild i postanowił ją poślubić. Po przyszłą małżonkę wysłał na dwór jej ojczyma, —»Jona-kra, poselstwo kierowane przez własnego syna i następcę tronu, —> Randwera, a kiedy dotarła do niego wieść o romansie młodych, wydał na oboje wyrok śmierci: Randwera kazał powiesić, Swanhild natomiast stratować końskimi kopytami. Powiadomiony o odwetowej (zob. zemsta) wyprawie przyrodnich braci dziewczyny, —» Hamdira i Sorlego, spokojnie oczekiwał przybycia niedoszłych szwagrów zamierzając posłać ich na szubienicę. Zaskoczony nocą został potwornie okaleczony, mściciele bowiem odrąbali mu ręce i nogi, ale nie stracił przytomności umysłu. Przejrzał chroniący napastników czar i nakazał ich ukamienowanie.

Historycznym pierwowzorem Jórmunrekka był ostatni król nadczarnomorskiego państwa Ostrogotów, Hermanaryk (Ermen* rik, Jórmunrck), pokonany w 375 r. przez Hunów. Wedle Pochodzenia i dziejów Gotóu' Jordanesa Hermanaryk, porównywany przez historyka z Aleksandrem Wielkim najznakomitszy z Amalów, królewskiej d}'

«VXK JjHshS

ftfm* fy**> Htffttł+ły* t*fi my+An 'tCCrji*-.

W iniąndfahrten, A.W. Bioggcr, Hamburg 1939. Zr zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Repr. L. Borowski/Agencja Archiwum

nastii ostrogockiej znanej też jako Amelun-gowie, kazał za zdradę małżeńską rozerwać końmi swą żonę Sunildę (Swanhild). Śmierć królowej zamierzali pomśc ić jej bracia, Am-mius i Sarns (Hamdir i Sorli), ale udało im się tylko zranić zabójcę siostry. Jako stuletni starzec popełnił on samobójstwo, gdy uświadomił sobie własną niezdolność do obrony państwa przed Hunami.

W połutiniowogermańskiej tradycji wyobrażenia o okrutnym Hermanaryku przeniesiono na Otachera, tj. historycznego Odoakra, który w 476 r. położył kres istnieniu zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego. Ów Otacher zasłynął jako prześladowca Dietricha z Werony (Dietricha von Bern, tj. Teódoryka Wielkiego); zob. Thjodrek.

W. Kienast, Hamóismdl and Koninc Ermenrikes Oól. „Zeitschrift fur dcutsches Alterluin” 1926, 63; G. Zink, Les legendes heroiąues de Dietrich et d'Er men-richy Lyon 1950.

JÓTUNHEIM (Jótunheimr - „Domostwo Jotunów”), jedna z dziewięciu części świata, leżąca na północy mroźna kraina -» Jótu-

Ci*Ht'• *»> ^mo£f4 *. v >n *'»_f ;a\Mk * A i

A /»’•/

ITM.iV

Lint

ę.ynii    tfinti e»

B    ** ll.luJa

fynnn.

Miot Af5pX * ntnil

IUHM    rtiifti i.

•frt, u Jitt n n s.hn.•»

C,ilj- hu”

4-ti SjęiiftU* JdUrt

E    ł»V

■u rtpl ijujd    >•#*

/ontn*. *i.

tf.% itCJZnALi

Jit «£ih*a hut ‘

Jhi mętnłtm mMLąin* •* Ajl, •w

Kopia (1670 r.) zaginionej mapy północnego Atlan-lyku, wykonanej przez Islandc/.yka Sigurda Stefan-sorui w r. 1570. Warto zwrócić uwagę na „geograficzne” odróżnienie Jótunheimu i Risalandu nów, od siedziby bogów, —> Asgardu, oddzielona nigdy nie zamarzającą rzeką Ifing.

W sagach (a nawet w inskrypcjach runicznych) Jótunheim zwany jest Risalan-dem (Risaland - „Ziemia Olbrzymów’ ).

JÓTUNOWIE (Jątnar.; l.p. Jątunn), młodsze od —» Hrimthursów, „postdyluwialne” (zob. Bergelmir) pokolenie olbrzymów wrogich przede wszystkim bogom (rzadziej ludziom), z którymi zresztą było spokrewnione przez „przedpotopowych*’ antenatów. Jótunowie zamieszkiwali swoją własną krainę, —> Jótunheim, i w rzeczywistości uosabiali elementy martwej natury, głównie góry (skały): świadczy o tym ich gigantyczny wzrost (zob. -» Thora w rękawicy —> Skry-mira), a także kamienna głowa, kamienne serce i kamienna broń —> Hrungnira oraz twardszy od kamiennego filaru łeb —» Hy-rnira (por. imię jednego z olbrzymów: Skróg - „Szkier”); jakiś ród Jol u nów, zresztą bliżej nieznany, nazywano Bergrisami, tj. „Gór-skimi Olbrzymami” (zob. Fenja i Menja; Hy m i r). N i ewąt p 1 i wie J ot u i iow i e rów n ież personif'ikowali lub tworzyli groźne żywioły, jak wiatr (zob. Farbauti; Hraswelg) i ogień (zob. Logi; por. Eld „Ogień”). Nie odznaczali się ani nadmiernym wdziękiem (zob. Thriwaldi), ani osobliwie dystyngowanymi obyczajami (zob. Hrimgrimnir), ale szczególnie odrażające były ich kobiety (gygj^ar, l.p. gygr, zob. Angrboda; Hyrro-kin; Cijolp; por. mającą dziewięćset głów babkę —> Tyra), chociaż niektóre z nich, przeciwnie, słynęły z tak wielkiej urody, żc zostawały kochankami, małżonkami i matkami bogów (zob. Gunnlód; Gerd; Grid; Skąd i). Lęk i szacunek wjótunach budził jedynie Thor, więc przynajmniej w stosunku do niego czasem zachowywali się poprawnie (zob. Egi1¹). Zresztą od zasady ich wrogości wobec bogów istniały rozliczne odstępstwa związane przede wszystkim, poniekąd paradoksalnie, właśnie /. Thorcm: pomagały mu Grid i —> Groa, —> Thjal-fi był jego wiernym „giermkiem”, —» Rósk-wa służącą, a —»Jarnsaksa- kochanką; sam bóg z kolei uratował —> Aurwandila