P1180329

94 Boffutmc Gcdiga

Przytoczone tutaj, niepełne zresztą, przykłady uzmysławiać mogą brak precyzji stosowanych przez nas pojęć takich jak właśnie kultura łużycka czy pomorska oraz brak konsekwencji w stosowaniu kryteriów wydzielania kultur archeologicznych. Problemy te jednak pozastawiamy poza naszymi rozważaniami, a powyższe uwagi miały jedynie na celu wskazać na możliwość spojrzenia na nie od strony dziejów sztuki Dla przedmiotu naszych rozważań wypowiedziane uwagi stanowią uzasadnienie postawionej już na wstępie tezy. Wypływa z nich wniosek, że na przestrzeni czasu obejmującej okres rozwoju kultury łużyckiej i pomorskiej w sztuce na terenach, które te kultury zajmują, obserwujmy kilka etapów, w których dokonują się w różnych regionach przemiany w sztuce o rozmaitym zasięgu. Jeden z takich etapów na obszarze Pomorza Wschodniego a następnie na szerszym terenie ziem polskich rozpoczyna się w okresie Ha D. Etap ten nie różni się jednak od możliwych do wyróżnienia na terenie innych regionów w innym czasie np. w Ha C na Śląsku i zachodniej Wieikopolsce. Z tego też względu nie ma sensu dokonywanie studiów porównawczych -między sztuką kultury pomorskiej i całej kultury łużyckiej. Ta ostatnia bowiem jest różna w poszczególnych fazach chronologicznych jak i zróżnicowana regionalnie.

Wreszcie na zakończenie należałoby krótko powrócić do zasygnalizowanej już na wstępie kwestii tzw. grobów podkloszowych i ich związku z kulturą pomorską. Czy dzieje sztuki przynoszą do tej kwestii jakieś przesłanki? Nie wchodząc w kwestię ich przydatności można zwrócić uwagę na to, że grupa grobów podkloszowych odróżnia się od kultury pomorskiej brakiem znaczniejszych osiągnięć artystycznych. Przemiany, które obserwujemy w sztuce od Ha D w kręgu kultury pomorskiej, nie dotykają grupy grobów podkloszowych. Oczywiście, do rozstrzygania formułowanej powyżej kwestii me mogą wystarczać przytoczone tu przesłanki wypływające z analizy dziejów sztuki

Adres autora: Doc dr babfl. BOGUSŁAW GEDIGA, ZaMaH Archeologii Nad-odna IHKM PAN. Więzienna 6, 30-113 Wrocław

paoiu«r kiiltoty lonoMirm - xotz^{1 2}u> m

Tadeusz Malinowski

PROBLEM GENEZY POPIELNIC DOMKOWYCH I TWARZOWYCH KULTURY POMORSKIEJ

Kwestia pochodzenia popielnic domkowych i popielnic twarzowych, niewątpliwie bardzo interesujących zjawisk w obrządku pogrzebowym, była wielokrotnie przedmiotem rozważań rozmaitych badaczy. Rzec przy tym należy, że rozważania te odnosiły się nie tylko do popielnic domkowych i twarzowych kultury pomorskiej, gdyż analogiczne zabytki są także poświadczone w niektórych innych kulturach na różnych terenach ’.

Tutaj konieczne jest od razu zastrzeżenie: o ile pojawianie się popielnic w kształcie domostw (a także niektórych typów grobów domopo-dobnych względnie pewnych konstrukcji nagrobnych przypominających mieszkania) Jest wynikiem uzewnętrzniania śę bardzo zakorzenionego u wielu starożytnych i współczesnych społeczeństw przekonania o — generalnie biorąc — prawie zmarłego do jego domu ², o tyle w przypadku występowania naczyń o rozmaitych cechach antropomorficznych brak jest na ogół możliwości sprowadzenia ich idei do wspólnego mianownika, chociażby też mocno zgeneralizowanego. Można jedynie tu stwierdzić, że u wykonujących Je społeczeństw z wyobrażeniami antropomor-ficznymi nie łączono przeświadczeń o ujemnych skutkach magicznych owych przedstawień, co przecież niekiedy powoduje zakaz ich wyłamywania Dlatego też łatwiej jest wiązać ze sobą pewne przejawy wierzeń

1

*    Np. F. B e h n. Hauiarnen, Berlin 1024; C. Enfel. Brrkufl sod AMfryggmg der JrUheiseitzcitlichcn Haururnen Hord- nad Mittelemropes. Manous. £r(bd. 7: 1929, i. 96—106: W. Li B a um e, Cniditnrun and Hamsmnm, Ardar for Anihropoiogie, NF t. 23: 1935, a. 1—39; O. Monteliai, Hamn sad CMfcWi anten. Cm i espocdenz-Blat² der dentnmro Crwllarłiift fBr AuUroppkŚH Maaito-gie und Urgeschichte, R. 28: 1997, s. 123—124; R. V1 r c h o w. Urbcf Crdrtftrw, Zeitsdirift fBr Etńnologie, Ł 2: 1370, a. 73—98.

2

   Por. T. Malinowski, Obrządek pogrzebem²]/ Itdaafci Miary pertom ■>taj. Wrocław — Warszawa — Kraków 1969, a. 197—110.

*    Por. T. Malinowski. Obrządek pogrzebenoy ludności kultury pomorskiej. S. 119—120.