P211009 34

os v roku IU2. Przeciwnie zaborca austriacki i pruski, pozostawił pctaj swobodę miastom w zakresie posługiwania się herbem, chociaż, np. w Galicji były próby administracyjnego ustalania herbu miasta.

Praktyka ustawodawcza po roku 1918 jest w tym względzie niejednoliu i pełna sprzeczności. W 1919 r. miastom zabroniono używać herbu państwowego, co spowodowało automatyczne przywrócenie własnych herbów, a fu? w 1927 r. miały to być herby dwupolowe z herbem państwa i województw-, wyjątkowo za zgodą Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zastępowanym herbem miasta, zatwierdzonym przez to samo ministerstwo. W 1930 r. umożliwiono używanie herbu miejskiego wyjątkowo, a w 1938 r. nawet bez specjalnego zezwolenia. W praktyce ustawodawstwo to nie było przestrzegane i tylko większe miasta występowały o utwierdzenie herbów, co było wykonywane przez specjalną komisję heraldyczną, powołaną przy wydziale archiwów państwowych w Ministerstwie Wyznań Religinych i Oświecenia Publicznego. Jej decyzje były przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ogłaszane w Morwom Polskim. W ten sposób ustalono herby 106 miast. Inne używały pozostawionych przez zaborców, przypomnianych dawnych herbów lub w ogóle ich nie używały. Po II wojnie światowej obserwuje się tendencje db przywrócenia herbów historycznych, choć nie brakowało prób nieuzasadnionych zmian, a kompetencje, jak się zdaje, leżały w gestii rad narodowych, chociaż herb nie byt dopuszczony do pieczęci miejskiej.

Nową sytuację, niespotykaną w żadnym innym kraju, stworzyła ustawi o samorządzie terytorialnym z 1990 r. Mianowicie wprowadziła pojęcie herbu gminy, a kompetencje w stanowieniu go oddala radom miejskim i gminnym. Jeśli gminę stanowi miasto, nie ma wątpliwości, że mamy do czynienia nadal z herbem miejskim. Sprawa komplikuje się w przypadku, gdy gminę sumowi miasto i okoliczne wsie. Nie bez oporów toruje sobie miejsce i w tja przypadku dawny herb miejski. Inaczej przedstawia się sprawa, gdy gmina ma charakter wiejski W przypadkach, gdy wieś gminna to dawne miasto, nada! sytuacja jest klarowna i winno saę przywracać dawny herb miejski Gminy, które sie mogą nawiązywać do żadnej tradycji miejskiej, poszukują loraipn najczęściej dalekich od polskich tradycji i od zasad tworzenia herbów. Srana «a lymrg wysoce niepożądaną, zwłaszcza jeśli brakuje ingerencji hńnnfa

15Ai Herh pmtawowy kształtom! saę albo ze znaku terytonaiacga.ahr z herhm    władcy, wredna dyn w iii Ponieważ wiąrrnn z haku

taytmmmnaadwepakówładcyherhy reryioriów nżhyryrh, wkansekwact nesh pnśrawwwy pwzyhaeal w śnednśawieczn zazwyczaj faunę herhw aiaautp Phnrrr-inrr ~mntrh nrrrwoTrh kirdy hrrti prńnwnaj nrjrilnp mm war pdh andawin krtawnagawitmn dw tradych hirwji maj ęim r wyrw aa wt zachodzące onaw imnine 'Top. wae Frawcw Mac andtąmanńia® ■rwihinia nwpłi oajfa fcygplą a aa ID rcpwfata tiagm Ubnhms

mawnt h*’ia..

PrAAr «r*» pmammimn, Otarł hut*. wylmAal się aa yrnlmir XV • W*- *nfar wwwywiidfaeacam ar znafawMfaargw władcy on jrann*>

terytorialnego, nie bo wpływów jednak heraldyki prtmrowi mMm-europejskiej. Zagadnienie to należy do jednych t hardziej dyskutowanych w naszej historiografii i zgłoszono wiele propozycji rozwiązania go. Juz od połowy XIX w. widziano genezę polskiego herbu państwowego w zmaka osobistym władcy, powstałym pod wpływem obyczaju feudalnego rarhnikaln europejskiego, w szczególności niemieckiego, docierającego do m pracz związki dynastyczne (Teofil Żebrawski, Kazimierz Strooczyńaki, Antoni Małecki, Kazimierz Chodynicki, Gustav Seyler). Pod koniec XIX w. w nauce niemieckiej genezę herbu polskiego wiązano z lenną zależnością Polski od cesarstwa (Feliks Haupunann, Anthony Siegenfeld). W pierwszej tercji XX a także w ostatnich latach, próbowano genezę herbu wiązać z procesem zjednoczenia państwa polskiego, w szczególności z osobą Henryka IV Prawego lub Przemysława II (Stanisław Krzyżanowski, Walery Bijasz Radzikowski, Oswald Balzer, Helena Polaezkówna, Marian Gumowski, Syfwiusz Mikucki. Zbisław Michniewicz, Stanisław Rusaocki, Henryk Andralcwicz). Hipoteza taka zdaje się nie być pozbawiona dostatecznych racji. Jednakie poważne różnice zachodzą wśród jej zwolenników co do proweniencji wzoru. Upatruje się go bądź w znaku terytorialnym (bronił tej tezy Michniewicz), bądź osobistym władców (Andrulewicz), bądź rodowo-totemicznym (Połaczkówna), i nawet pomyłki heraldycznej, polegającej na zamianie gołębicy Ducha Świętego na orła św. Jana Ewangelisty i stworzenie stąd nowego godła (Marian Gumowski), w funkcjach symboliki heraldycznej (Andrulewicz).

W ciągu wieków polski herb państwowy ulegał znacznej ewolucji heraldycznej, ale zawsze przedstawiał Orła Białego heraldycznego, wbrew zasadom heraldyki ozdobionego koroną (ślad idei królestwa z okresu rozbicia dzielnicowego i zjednoczenia państwa w początkach XIV w., a także wynik późnego ■mieszczenia korony królewskiej nad tarczą). Od unii z Litwą pojawia «ę drugie godło — Pogoń litewska i stąd przybiera formę herbu złożonego, zazwyczaj w tarczy czteropolowej, przy czym herb Korony umieszczano w I i 3 polu, Litwy zaś w 2 i 4 polu (skwadrowanie). Od elekcji królewskich aa piersiach Orła Białego, jeśli to był herb Korony, lub na tarczy sercowe? umieszczane} centralnie, jeśli to był herb obojga narodów, umieszczano herb aaahiaty fcsóła.

Także po Piracie niepodległości połskse elementy heraldyczne zeaśady uc aa herbach paiiiw rabonzyck Jnż w 1772 r. fura—fcirb Cafcrw. andne haaauy w błękitnym pala, oraz db Lodmenr w M[tnnjaa prrio dwa pasy, kuk drachmy na sześć cegieł irebnaych i i ■ i —jih fłerr sen mmmmm a MM i, kiedy afeu krukam atącaamn w aśaą t da bob apamlnaa w Many Mękacnrj r wmnai kHkę, n ma naci .zna kawkę '» anaugaaMa da hadui mama haśkfcacyl i toy zśane kaaaay W hcahar mmamśam łdarann uaneaaczsB* caAcar puanwanhar nsfjr w hertur Jbaatanau enawpmmdnegm ammftacawifcaadannrikaegniflnadrdnldldr PtaaKaMa* MM r maśndy aę ram; adcar mant huby meaanftar lamnunriri > nuadMnamaln oma anme haańy ftdhau* itfWpańj a LaftcUaqp ocanony «*e*ł. adtar fenanma hddndak

«H