PICT6352

krotnych problemów związanych /. procesem kształcenia i wychowania. Odnoszą się one głównie do wszelkich procesów wychowawczych mających wpływ na psychofizyczny i społeczny rozwój jednostki. Badania te nic zawsze idą w parze / potrzebami praktyki Niekiedy wyprzedzają ją. innym razem są przez nią wyprzedzane. Zawsze jednak powinny służyć praktyce kształcenia i wychowania, gdyż teoria uogólnia zjawiska i wskazuje na zasady, które praktyka stosuje. Teoretyczne badania pedagogiczne odnosić sic mogą do wielu zagadnień, w tym m.in. do wykrywania prawidłowości związanych z przebiegiem procesów wychowawczych, zasad uczenia się, prawidłowości zapamiętywania, podstaw wielostronnego kształcenia, znaczenia kar i nagród w wychowaniu, granic uspołecznienia szkoły, itp. Wyniki tych badań, mają zazw yczaj odniesienie do praktyki. z którą wiąże ją problematyka badawcza.

b) Badania diagnostyczne

Badania, które zmierzają do rozpoznania pewnych stanów rzeczy odnoszących się do instytucji, obiektów, osób, zjawisk czy procesów nazywamy badaniami diagnostycznymi (diagnoza z gr. diagnosis rozpoznanie). Wynikiem badań diagnostycznych jest wszechstronny opis cccii i właściwości jakiegoś przedmiotu, to rozpoznanie pewnego stanu rzeczy lub dokonanie oceny zjawiska czy procesu, na podstawie zebranych danych lub obserwacji. Stanowi ona podstawę każdego racjonalnego działania. Z diagnozą mamy do czynienia | nic tylko w badaniach naukowych, ale także w życiu codziennym, ponieważ ciągle dążymy do rozpoznania istoty jakiegoś stanu rzeczy, przewidywania przebiegu pewnych zdarzeń, dokonania oceny kogoś lub c/.cgoś. opierając się na obserwacji instytucji, obiektów', przedmiotów' lub na występujących objawach.

Diagnozę przeprowadzamy zazwyczaj wówczas, kiedy z jakiś względów', np. z uwagi na szybki rozwój nauki i techniki, z. powodu zmieniających się uwarunkowań społecznych czy politycznych, występujących nieprawidłowości w funkcjonowaniu instytucji, itp. uznajemy dany stan rzeczy, np. stan opieki lekarskiej, stan bezpieczeństwa na drogach czy poziom nauczania w szkołach, itp. za niezadowalający lub odbiegający od oczekiwanego. Badania diagnostyczne mają wówczas na celu ustalenie pewnych stanów rzeczy, wyjaśnienia przyczyn ich powstania oraz podjęcia decyzji dotyczących działań naprawczych. Aby diagnozę przeprowadzić, niezbędna jest pewna wiedza ogólna oraz doświadczenie umożliwiające postawienie trafnej diagnozy, dokonania jej opisu jakościowego i oceny danego zjawiska. Bez rzetelnego rozpoznania funkcjonowania badanej instytucji lub interesującego badacza zjawiska, nie jest możliwe przeprowadzenie zmian i usprawnień.

Pedagogiczne badania diagnostyczne mają na celu rozpoznanie funkcjonowania instytucji oświatowo-wychowawczych, dokonanie ich opisu, rozpoznanie

przebiegu procesu wychowania i uc/cnia się, jak i ustalenia dynamiki funkcjonowania tych instytucji i procesów pedagogicznych, w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości /.wiązanych /. kształceniem i wychowaniem. Zaliczyć do nich można badania odnoszące się do efektów wychowawczych, poziomu nauczania, osiągnięć szkolnych, oczekiwań społecznych w zakresie kształcenia i wychowania, określonych zachowań i postaw uczniów, ich zainteresowań, zdolności specjalnych, aspiracji edukacyjnych, itp.

Diagnoza pedagogiczna może odnosić się do opisu jakiegoś zjawiska, grupy uczniowskiej czy instytucji oświatowo-wychowawczej. Przeprowadzamy ja wówczas, gdy w szkołach, bądź w procesie kształcenia i wychowania pojawiają się pewne zakłócenia. Mogą nimi być zakłócenia związane z. właściwym funkcjonowaniem szkół i placówek różnych typów i stopni czy całego systemu oświatowego, niską efektywnością pracy, trudną sytuacją materialną czy kadrową szkolnictwa, trudnościami finansowymi oświaty, niskim poziomem nauczania, nierównością w dostępie dzieci i młodzieży do różnych szczebli kształcenia, nasilającym się w szkole zjawiskiem przemocy, narkomanii, alkoholizmu, nawarstwiającymi sic trudnościami wychowawczymi, itp. Celem takiej diagnozy jest rozpoznanie owych zaburzeń czy nieprawidłowości w funkcjonowaniu tych instytucji, wskazanie na przyczyny jak i uchwycenie zmian w ich pracy, które zostały przez owe zaburzenia spowodowane. Diagnoza taka ma także na celu zaproponowanie odpowiednich środków zaradczych oraz kierunków zmian. Pełne rozpoznanie poziomu funkcjonowania systemu oświatowego jak i jego poszczególnych podsystemów jest szczególnie ważne wówczas, gdy zachodzi potrzeba wdrożenia reform oświatowych, wprowadzenia innowacji pedagogicznych, dokonania zmian w programach nauczania, w systemie kształcenia nauczycieli, itp.

Diagnozę pedagogiczną przeprowadza się także do indywidualnego przypadku. Dotyczy ona głównie analizy jednostkowych losów jednostki. Opiera się ona najczęściej na bezpośredniej obserwacji jednostki, która sprawia trudności wychowawcze lub gdy jej postępowanie uznajemy za niewłaściwe i społecznie nieakceptowane. Diagnoza taka może opierać się także na analizie dokumentów czy wytworów działania tej jednostki. Gruntowne rozpoznanie indywidualnego przypadku, stanowi podstawę do podjęcia działań korygujących jej zachowanie czy postępowanie. Diagnoza przypadku, wymaga od osoby ją przeprowadzającej nie tylko pewnej wiedzy ogólnej o obserwowanych jednostkach, ale także wiedzy o środowisku, w którym jednostka przebywa, np. o klasie lub grupie uczniowskiej, itp. Wiedza ta. obok obserwacji bezpośredniej, stanowi podstawę do oceny zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Pedagogiczne badania diagnostyczne pełnią podstawową rolę przy wprowadzaniu zmian strukturalnych, programowych, prawnych czy instytucjonalnych w systemie oświatowym lub przy modyfikowaniu czy doskonaleniu form i metod pracy wychowawczej. Każda próba w prow adzenia zmian w funkcjonow aniu szkół czy placówek oświatowych. w szczególności, gdy zmiany te mają charakter glo-

21