22121 P1020686

256

Mlrmatvwnc pr#vnHW

darzą wiei osoby ze wszystkich sfer społecznych; wreszcie przecho-wywania w pamięci wiejskich doświadczeń.

Badanie postaw ma wszelako wyraźnie ograniczoną zdolność do wyjaśniania złożoności ludzkich poglądów i zainteresowań. W ostatnich latach epistemologiczne podstawy badania postaw poddano krytyce za zakładanie jednowymiarowego modelu osoby i za wykluczenie ukrytej zmienności ludzkiego myślenia (Billig 1987, 1991; Moscovici 1984; !\>tter i Wetherell 1987, 1988; rozdział 3 powyżej). Billig był pionierem „retorycznego" podejścia do analizy, przy którym postawy umieszcza się w ich szerszych kontekstach argumentacji i historii:

Jeśli eksponować argumentacyjne aspekty postaw, to postaw tych nie można postrzegać wyłącznie jako jednostkowych reakcji oceniających dany obiekt-bodziec. ft>stawy są opcjami w sprawach kontrowersyjnych: są stanowiskami w sporze (Billig 1987, 1993). Wszelka postawa na rzecz jakiegoś stanowiska jest też - implicite, ale częściej jawnie - opcją przeciw kontrstanowisku. Ponieważ postawy są opcjami w spornych sprawach, możemy oczekiwać, że reprezentanci danej postawy uzasadnią swoje stanowisko i skrytykują stanowisko przeciwstawne. (1988a: 84)

Tak więc jeśli badanie postaw zgromadzi dane ujawniające jakoby zasadnicze preferencje badanych w różnych kwestiach, to krytyka takich badań będzie twierdzić, że człowiek jest bardziej wieloznaczny, sprzeczny i dylematyczny, niż zakłada to ta tradycyjna teoria postaw. Uważa się też, że sprzeczności i zmienność odpowiedzi, wyraźnie zlokalizowane wewnątrz jednostki, w rzeczywistości odzwierciedlają o wiele szersze stanowiska dyskursywne (Billig 1989a, 1989b).

Te spory są szczególnie istotne dla zainteresowania człowieka przyrodą i środowiskiem oraz dla jego poglądów o nich (łącznie z kwestiami wiejskiego wypoczynku) jako wzorcowej areny, na której sprawy społeczne i polityczne są często sprzeczne, paradoksalne i wysoce kontrowersyjne. Zamiast zakładać, że ludzie reprezentują stałe i spójne poglądy oraz postawy w sprawach wsi i właściwych form wypoczynku, jak to proponują tradycyjne badania postaw, zajęliśmy alternatywne stanowisko epistemologiczne. Wieś istnieje dla nas jako sporna kategoria społeczna, która odzwierciedla nieustającą dziś społeczną dysputę. Te rywalizujące rozumienia wsi są z takim samym prawdopodobieństwem obecne w każdej jednostce, jak i w sferze publicznej społeczeństwa obywatelskiego. Dlatego prawdopodobnie będzie niewiele stabilnych, spójnych i trwa-

257

Pr/yrtKLt |ului WjrnS® tiluilka

łych postaw dane) jednostki, które po prostu czekałyby na ujawnienie za pomocą odpowiedniego pytania ankietv. Odpowiedzi na u-kie pytania będą /.apewne padać w kategoriach dyskursywnuh rozumień, w których są osadzone.

Z tej perspektywy tworzymy ramy badawcze, w których różne podstawowe wymogi wiejskiego wypoczynku sformułowano za pomocą trzech różnych „głosów" o wsi i o tym, jakie procesy mogłyby sprzyjać jej rozwojowi, a co mogłoby jej zagrażać. Ta analiza zakłada tezę Bachtina (Bakhtin 1981), że wszystkie teksty cechuje polifonia, że nie ma wypowiedzi monologicznej, lecz raczej wiele głosów walczy o dominację. Przy tym założeniu przeprowadzamy badanie postaw za pomocą ankiety, by ustalić, czy wyrażone poglądy i postawy w odniesieniu do określonych kwestii wiejskiego wypoczynku będą się zmieniać wraz z alternatywnymi argumentami wypowiadanymi w kwestii natury angielskiej wsi. Postawy na pozór sprzeczne poza kontekstem są zrozumiałe po umieszczeniu ich w alternatywnych kontekstach społecznych i politycznych.

Aby ustalić zakres wyrażanej społecznej ambiwalencji, zbadano siedem kontrowersji w sprawie korzystania z angielskiej wsi w celach wypoczynkowych. Uznano je za najistotniejsze dyskusje kulturowe początku lat 90. XX wieku o „wypoczynkowym” korzystaniu z przyrody jako wiejskiej okolicy.

Te siedem badanych kontrowersji to:

1 Czy rolnicy powinni mieć prawo pobierania opłat za chodzenie po ich terenach? Dylematy w kwestii tego, czy dostęp do terenów wiejskich i korzystanie z nich powinny podlegać opłatom, pojawiły się ostatnio w polityce w reakcji na rosnące żądania dostępu do terenów wiejskich, jak to widzieliśmy powyżej. W ramach pojęciowych gospodarki środowiska (zob. Bearce et al. 1989) te możliwości dyskutują i oceniają nie tylko akademicy, ale też agencje rządowe (Coun-tryside Commission, Forestry Commission i English Naturę), organizacje ochrony środowiska (National Trust) i sprywatyzowane spółki wodne.

| Czy powinien być zapewniony większy dostęp do terenów wiejskich? Dyskusje o dostępie są częścią znacznie starszej społecznej kontrowersji między właścicielami gruntów a szeroko pojętą populacją miejską. Współczesna dyskusja często podejmuje rozleglejszy spór o własność, klasy społeczne oraz „prawa” publiczne (zob. Shoard 1980, 1987). Kampania Ramblers Association na rzecz powszechnego dostępu do szerszego areału terenów wiejskich realizowana