34151 kem50

Hetmdall 100

że dla północnych Germanów koza była zwierzęcym ucieleśnieniem kobiecego seksualizmu (por. rozśmieszenie —> Skadi).

HEIMDALL (Heimdallr - „Drzewo Świata”), jeden z —> Asów znany również jako Hal lińskich (Ilallinsfddi - „Krętorogi”), Gullintan-ni (Gullintanni - „Złotozęby”) i Windhler (Yindhler - „Wietrzne Morze”), „w zaraniu wieków” poczęty syn —> Odina (pierworodny boga?) i dziewięciu dzicwic-fal morskich (zob. córki Ran), wielki, święty, potężny i znający przyszłość bóg nazywany „najjaśniejszym z Asów” (Iw i (astr Asa). Matki uodporniły go mocą ziemi, zimną wodą morską i ofiarną krwią o dyń ca (zob. magia). Jako —> Rig¹ uchodził za praojca trzech warstw społecznych, t/u. wszystkich ludzi (por. zwrot me gir HeimdaUar - „ludzie”, dosł. „synowie Heimdalla”, z pierwszej strofy słynnej staroeddaicznej Wieszczby w6lwy). Odznaczał się złotymi zębami oraz niezwykle bvstrvm wzrokiem i wvczu-lonvm słuchem: w nocy i w dzień widział

z    /

nieporównywalnie lepiej niż ktokolwiek inny i słyszał, jak trawa rośnie na ziemi, a runo na owcach. Nadto potrzebował mniej snu niż ptak. Z tych właśnie powodów został strażnikiem bogów (vqrór gada) i zamieszkał w —> 1 Iiminbjórgu, skąd strzegł przeprawy przez —> Bifróst. Ponoć miejscem jego pobytu była także wyspa Wagasker (Vdgasker - „Skała Fal”), ale nic bliższego o tym nie wiadomo. Odzyskał skradziony przez —» Lokiego —> Brisingamen i w postaci foki (selr) stoczył ze złodziejem (f)jófr) zwycięską walkę w pobliżu nadmorskiej skały Singastein (Singasteinn; zob. też hafny ra). Być może przysługiwało mu prawo otwierania boskich sądów (/mig), na które przybywał dosiadając wierzchowca zwanego Gulltopp (Gulltoppr - „Złoty Ghmyz”; zob. Sleipnir; imię).

Własnością Heimdalla był ukryty pod —> Yggdrasilem róg —> Gjallarhorn; dmąc weń bóg wezwie mieszkańców —> Asgardu do ostatniej walki. Powody ukrycia instrumentu nie są znane, być może jednak użyty w Wieszczbie wólwy zwrot HeimdaUar hljód, zwykle przekładany jako „róg Heimdalla należy rozumieć jako „słuch Heimdalla więc pod Yggdrasilem znajdowałby sic-w rzeczywistości nie róg, ale słuch boga (zmaterializowany jako jego ucho?), co wyjaśnia się nieznaną w szczegółach samo-ofiarą analogiczną do złożonej przez Odina ofiary z własnego oka, które zostało ukryte w źródle —» Mimira.

W czas —» Ragnaróku Heimdałl zginie z ręki swego zaprzysięgłego wroga? Lokiego, przebity jakąś ludzką głową; stąd pochodzą kenningi Heimdallar sverd albo hjorr HeimdaMar („miecz Heimdalla”, t/n. „głowa”) i I Ieimdallar hqfud („głowa Heimdalla”, tzn. „miecz”), ale sam jednocześnie uśmierci przeciwnika.

Niejasną informację o okolicznościach śmierci Heimdalla próbuje się interpretować w ten sposób, że słowo $verd (kjąrr) - „miecz” (w kenningu rzeczywiście znaczącym „głowa”) należy w istocie rozumieć jako „członek męski”, cały zaś kenningłączy się z jakąś formą kultu fallicznego. Inna, ogólniejszej natury propozycja zmierza do wykazania, że Heimdałl występował w postaci barana (rarnr, rammr): stąd iden-t y 1' i k a cj a j e gc > gł o w y z mieczem (i mi ecza /.jego głową), stąd także imię Hallinskidi. a nawet Gullintanni (zdaniem skaldów zęby starego barana stają się tak żółte, ze wyglądają jak pozłacane); por. też poetycką nazwę barana, he im da li.

Jakkolwiek Heimdałl strzegł Bifrostu oraz boskich siedzib i skarbów, a nadto w krytycznej sytuacji udzielił skutecznej rad) —> I 'borowi (zob. Th rym) i w końcu nawet zginął w obronie wartości przez bogów reprezentowanych, to zgodnie z posiadanymi informacjami zdaje się być bliższy ludziom niż bogom, głównie jako Rig, praojciec ludzkości. Na podstawie świadectw łączących Heimdalla z morzem (matki-fale. woda morska w magicznej recepturze. Windhler, Wagasker, postać foki) badacze przypuszczają, że pierwotnie jego boską partnerką była -> Mardóll, która później została utożsamiona z —» Freyją i straciła swoj ą samodzieln ość.

Helgi

101

W Heimdallu dopatrywano się personifikacji Drogi Mlecznej, tęczy lub zorzy (zob. Brisingamen), kojarzono go ze znanym z walijskich Mabinogion Dy łanem zwanym AU Ton („Podobny do Fali” lub „Syn Fali”), albo proponowano rozumienie go jako boga binarnego (por. róg jako symbol księżycowy), boga solarnego (który przyszedł na świat z morza po dziewięciu miesiącach jego brzemienności i posługiwał się mieczem-promieniem słonecznym), demonicznego strażnika (w postaci koguta), ducha drzewa (w postaci dzięcioła) i wreszcie „boga początku” odpowiadającego rzymskiemu Janusowi i przeciwstawianego Lo-kiemu jako „bogu końca”; widziano w nim także wariant archanioła Michała, a nawet samego Jezusa Chrystusa.

Ieonim (zapisywany również w postaci Heimdalr, tj. „Sklepienie Niebieskie”) zdaje się przemawiać za pojmowaniem boga jako antropomorficznej lub - biorąc pod uwagę ewentualną baranią postać - zoomorficznej wersji osi świata, najpewniej odpowiednika Yggdrasilu; dziewięć jego matek mogłoby wtedy oznaczać dziewięć światów (zob. kosmologia) zorganizowanych wokół axis rnun-di w ludzkiej bądź zwierzęcej postaci.

A. Ohlmarks, Heimdalls Horn und Odins Auge, l.imd-Kobenhayn 1937; B. Pering, Heimdałl. Reli-gionsgeschieht liche Unłersuchungen z urn Verstdndnis der altnórrlisdien Gótterwell, Lund 1941; ). de Wieś, Heimdallr dieu enigmatique, „Ltudcs german iąues” 1955, 10. 4; (i. Dumć/il, Remarąues comparaiwes sur le dieu scandinaw. Heimdallr, „Etudes celtiąues” 1959, 8 (pr/.ekład angielski: Compamlwe Remurks on the Scan-(linavian Cod Henn dali, [w:] Gods oj the Ancient North-men. Berkcley-Los Angeles-London 1973).

Hel (Hel), o odrażająca olbrzymka o ciele w połowie sinym jak rozkładające się zwłoki, w połowie zaś czerwonym jak surowe mięso, córka —» Lokiego i olbrzymki -> Angrbody, siostra potworów, —> Fenrira i —> Midgardsorma. —> Odin zrzucił ją do

Niflheimu, obdarzył władzą nad dziewięcioma światami i obarczył obowiązkiem przyjmowania wszystkich, którzy zmarli z powodu choroby albo starości; odtąd także krainę pozagrobową zaczęto nazywać jej imieniem (zob. Hel²). W swoim królestwie zamieszkiwała ponurą siedzibę —> Eljudnir. Według Wyliczenia Ynglingów Thjodolfa z Hwinu spośród zmarłych wybrała sobie —> Dyggwiego na kochanka. Zob. życie pozagrobowe.

© Inna nazwa —> Niflheimu pochodząca od imienia władczyni (zob. Hel¹).

H.R. F.lłis Davidson, The Road to Hel. A Siudy oj Coneeplion oj the Death in the Ołd Norse Literaturę, Cambridge 1943 (New York 1986).

HeLBLINDI (Helhlindi,), bliżej nieznany olbrzym, syn —> Farbami ego i —> Laufeyi, brat —> Lokiego i —» Byleista.

Proponuje się rozumienie imienia jako „Zupełnie Ślepy” (jeśli jego postać pierwotna brzmiała *Heilhlindi) albo, co chyba prawdopodobn i ej sze, „Piekieł ny Ślepiec”. Sugerowana imieniem ślepota (blindr - „ślepiec, niewidomy”) skłania badaczy do traktowania olbrzyma jako swoistego dubletu —> Hóda albo nawet —» Odina (por. jego przydomek Helhlindi znany ze staroedda-icznej Pieśni Grimnira), czy też jako personifikację pogrążonych w ciemnościach krańców ziemi. Dla zwolenników interpre-latio Christiana Helhlindi jest wariantem diabła (który w danych folklorystycznych miewa czasem okulistyczne kłopoty), lub stanowi szczególną wersję ślepego rzymskiego centuriona Longinusa, który odzyska! wzrok przebijając włócznią bok ukrzyżowanego Jezusa, a następnie przyjął nową religię (jako pierwszy goj) i został świętym (wedle tradycji zmarł 15 marca 45).

HELGI (Helgi - „Święty”; z pgerm. *hailaz - „cały; zdrowy”; imię odnosi się do szczególnej siły nosiciela, zarówno fizycznej, jak i wo-licjonalnej), O syn —> Hjórwarda i —> Sigr-linn, przyrodni brat HumLinga (Humlungr), Hymlinga (Hymlin.gr) i —> Hedina, już w dzieciństwie chłopiec rosły i piękny, ale jednocześnie milczący, przez co sprawiał wrażenie niezbyt rozgarniętego. Z tej racji długo pozostawał bezimienny, aż wreszcie —> imię dała mu —» walkyria —> Swawa, z którą związał się przysięgą wzajemnej miłości. Dziewczyna wskazała mu Sigarsholrn (Sigarsholmr