220 221

Rozdział 0, Zbiorowi aktorzy życia pubuczneoo

(np. n>ag |ub energie) i wkład ten jest widoczny dla innych członków tej zbiorowości. to uruchamia się norma uczciwości i norma solidarności grupowej (Jeżeli ktoś zainwestował wkład w wytworzenie dobra, z którego i ja będę korzystał. to powinienem też jakoś przyczynić się do wytworzenia tego dobra’). Te normy sprzyjają wyzwoleniu kolektywnego działania. Z kolei, jeśli widoczna część cjudv nie bierze udziału w wytworzeniu publicznego dobra, lecz jedynie czeka, aż ono powstanie, by z niego skorzystać, to sytuacja taka demobilizuje gpjpJ ponieważ uruchamia się norma unikania bycia eksploatowanym (Jeśli ja ir testuję swój czas i energię, a inni tylko czekają, to ja też poczekam*). Jak zauważa Gourd (1993:184). ludzie nie lubią być eksploatowani (bo wierzą, że eksploatowanie jest nieuczciwe), ale też nie chcą być postrzegani jako ci, którzy eksploatują innych.

mrensywność kontaktów i relacji wewnątrz zbiorowości zawiera się między dwoma skrajnośdari. Z jednej strony byłaby to wspomniana już zbiorowość wzajemnie izolowanych jednostek o zerowych relacjach, a z drugiej strony

-    w pełni zintegrowana grupa, gdzie wszyscy wszystkich znają, intensywność Kontaktów jest bardzo duża. a relacje są ukształtowane i trwałe. Większość zbiorowości sytu-je się gdzieś pośrodku między tymi dwoma granicznymi punktami: raekicrzY znsjs się bardzo dobrze i utrzymują intensywne kontakty, inni znają się —asj. a kontakty sa okazjonalne, jeszcze inni znają się bardzo słabo, a nawet -oca wzajemnie nie wiedzieć o swoim istnieniu. Ale wszyscy mają świadomość skeg es—> przyiratetnośd do daną zbiorowości (np. sssiedzl w bloku, para-Sarte. czy kibice drożyny siatkarskią). Jednak w takich najbardziej typowych sytuacjach - jak wynika z badań empirycznych Kima i Bearmana (1997: 88)

-    efeki ntensywnośc rełaqi społecznych jest statystycznie istotny i pozytywny jedynie w takich zbiorowościach. których wewnętrzny układ sił okreśHiśmy wczesnej jako uorzywiejowany lub rebefisnckL W grupach o upośledzonym i wwocowari— udadzie stopień intensywności relacji jest pozytywnie skoreło-war. z czjasaniem zbiorowym jedynie wówczas, gdy intensywność relacji zde-cyocwarns przekracza paziom średr;.

Jak piszą cytowani już Ofiwer 'Jarweł (1988: 6). .problem działania zbiorowego nae polega na tym. czy mcżSwe jest zmobSzowanie każdą pojedynczą osoby, która może bc^-ieść korzyść z kolelcywnego dobra. Nie polega on też na tyn. czy mażfewe jest zmooCzowanie każdego, kio chciałby Być zmobilizowany. Ne Dolega on nawet na tym. czy wszyscy czior rowie jakiejś organizacji czy sieci mogą być zmooCzowanL Polega raczą na tym. czy istnieje jakaś mechanizm społeczny, który łączy dostateczną liczbę ludzi posiadających odpowiednie iraeresy i zasób* skłaniające ich do działania'

O mechanizmacr tych będzie mewa w trakcie analizowania poszczegół-nycr rodzajim aktorów zbiorowych i sposobów ich działania. Mechanizmy te Brawem różnicują się w zależności od typu aktora zbiorowego i możfiwych spo-sooów działania, które stoją przeć "im otworem.

Podsumowując krótko dotychczasowe rozważane warto zwrócić uwagę na fesc iż iycowe działanie zbiorowe przebiega na dwóch poziomach oraz, że dynamka owego działania składa się z trzech faz: początkową, pośrednią dajtzaiąj Heckasro'" 1996: 253. 272). Anafitycznie wyróżniony pierwszy po-

ziom, na którym przebiega działanie zbiorowe w fazie początkową, odnoś as p do indywidualnych inicjatyw, zmierzających do wytworzenia jakiegoś dobra Vs> 5 lektywnego oraz indywidualnych decyzji poszczególnych członków zbiorowo- § ści. czy włączyć się we wspólną inicjatywę, czy też odwrócić się od niej. Ełrunj ⁵ poziom — na którym przebiega pośrednia i dojrzała faza działania — zawiera już    %

relacje grupowe, bowiem na tym poziomie stosowane są zarówno zachęty dte    5

tych, którzy na pierwszym poziomie podjęli decyzję o włączeniu się, jak ca-, £ dla tych tych, którzy na pierwszym poziomie podjęli decyzję o nie braniu udzióu w inicjatywie. Zachęty i kary mogą, mieć bardzo różny charakter, od oubfccznego chwalenia przyłączających się i potępiania pasywnych, do ostracyzmu spotecz-nego tych ostatnich.

W fazie początkową działanie zbiorowe inicjowane jest przez stosunkowe małą część grupy i w zależności od wewnętrznego układu sł (czyi 'etaty oon-fe-dzy interesami, zasobami oraz możliwościami wpływania na tych dórzy raguis działanie), a także w zależności od stopnia wewnętrzną intensywności tów społecznych grupa osiąga jnasę krytyczna]' 0 wówczas pojawia są zborowy aktor na scenie publiczną) albo też nie (i wówczas częściowa moofcatya grupy wygasa, a działanie zbiorowe nie pojawia się). W fazie pośrednią r.ćra pojawia się po przekroczeniu jnasy krytyczną’ ficzba uczestników ctziatania zbiorowego wzrasta (niekiedy lawinowo, jak było to w przypadku pojawienia się Solidarności w 1980 roku), gdyż działają już normy grupowe pojawiające saę na drugim poziomie formowania się działania zbiorowego (unikńęde posądzenia o eksploatowanie innych, solidarność), a zarazem przystąpienie do działania kolejnej jednostki poprawia relację kosztów udziału w sióstr<j dc spodziewanych korzyści z wytworzenia kolektywnego dobra. W fazie dojrzałą pojaweją się granice działania zbiorowego z powodu fizycznych ograniczeń dalszego wytwarzania dobra zbiorowego (np. ukończona została pudowa mostu we ws z naszego przykładu) oraz z powodu wyczerpywania się pufi potencjalnych nowych uczestników działania zbiorowego (prawie wszyscy mieszkańcy wsi już wzięli udział w budowie mostu). Dojrzała faza działania zbiorowego jest zarazem momentem krytycznym dla dalszego jego istnienia, oowien ruoi ten albo ulegnie atrofii albo zinstytucjonalizuje się. co zapewni mu rtateza rwanie na scenie życia publicznego.

Przestrzeń publiczna jest terenem działania badzo rcizmałtycn atócrbw zborowych. Tym, co ich różnicuje i wpływa na sposóo dziatoma sa ńe tj&o cele, ale także stopień zinstytucjonafizowania. wraz ze stecnerr skodyfi&wra-ⁿfa reguł działania i przynależności członków. Z tego punSśt wrizena wyod-^r®bnić można następujące typy aktorów zbiorowych, działający dn n przesSzsn Publiczną rozpościerającej się pomiędzy pazłomem żyaa pywatnego (oęcące-90 domena działania grup pierwotnych), a poziomem makro, fsantegaaaią '°rrnałne instytucje państwa:

1)    Sum,

2)    ruch społeczny,

³)    grupy interesu,

⁴)    obywatelskie organizacje pozarządowe.

³) partie poBtyczne.