242 423

Rozdział 9. Zbiorowi aktorzy życia publicznego

społecznych lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych (partie ekologiczne, feministyczne itd.).

Upadek komunizmu otworzył polityczną przestrzeń życia publicznego dla formowania się partii i systemu partyjnego. Proces ten jest wnikliwie badany przez wielu badaczy (Grabowska i Szawiel 2001; Markowski 2001; Markowski i Cześnik 2002; Jasiewicz 2002; Bukowska i Cześnik 2002; Raciborski 2003; Wiatr 2003a; Wesołowski 2000; Nalewajko 1997a; Markowski 1999; Słodkowska 1997; Grabowska 2000, Szawiel 2000). Warto tu, w skrócie, zwrócić uwagę na pewne osobliwości powstawania systemu partyjnego w krajach postkomunistycznych. Przede wszystkim, to nie pluralizm rozmaitych ugrupowań partyjnych zbudował demokrację, lecz procedury demokratyczne otworzyły przestrzeń dla budowania partii i systemu partyjnego. Partie i ich elektoraty charakteryzowały się chwiejnością wyborczą wyższą niż na Zachodzie (Grabowska 2004: 231). Były to raczej małe partie, niż partie masowe, a lojalności znacznej części wyborców wobec poszczególnych partii ulegały zmianom w terminach kolejnych wyborów. Zresztą owa zmienność lojalności była cechą charakterystyczną nie tylko szerokich elektoratów, lecz także polityków, wynoszonych do władzy przez machinę organizacyjną partii. Nieodosobnione były przypadki zmian barw partyjnych, rozłamy oraz pojawianie się efemeryd politycznych i to nie tylko w Polsce, lecz także w wielu innych krajach postkomunistycznych. Jeśli przyjąć jako kryterium stabilności, czy konsolidacji systemu partyjnego zdolność tych samych głównych partii do desygnowania swych kandydatów w wyborach ogólnokrajowych przynajmniej w dwóch kolejnych konstytucyjnych terminach wyborów, to musimy stwierdzić, że polski system partyjny jest jeszcze nieskonsolidowany, Zawsze bowiem któraś z głównych wcześniej partii albo rozpadała się całkowicie, albo jej części formowały nowe ugrupowania partyjne. Biografie niektórych czołowych polityków są nasycone przynależnością do partii, które miały sezonowy żywot i dziś rzadko kto pamięta ich nazwę, choć w przeszłości tworzyły one nawet rządy.

Konflikty społeczne

Wstęp

W poprzednim rozdziale stwierdziliśmy, ze życie publiczne jest przestrzenią działania aktorów zbiorowych (niekiedy także indywidualnych), którzy występują z roszczeniami, wypływającymi z odmiennych opcji aksjologicznych, ze zróżnicowanych interpretacji świata społecznego, z odmiennych doświadczeń życiowych, niejednakowego usytuowania w układzie nierówności, z niejednakowo ukształtowanych definicji interesów grupowych itd. Listę przyczyn, które powodują różnicowanie roszczeń zgłaszanych przez poszczególnych aktorów w przestrzeni publicznej można by wydłużyć, co jednak nie zmieniłoby zasadniczej przesłanki dalszych rozważań, a mianowicie faktu, iż roszczenia te, lub choćby tylko oczekiwania (jakiejkolwiek natury) są nie tylko zróżnicowane, ale bywają także wzajemnie sprzeczne. Teza ta wprowadza nas od razu w samo sedno problematyki konfliktu społecznego. Sprzeczność roszczeń bowiem musi prowadzić do antagonizowania grup, które są nosicielami owych roszczeń, czyli do konfliktu właśnie. Jednak życie dowolnej społeczności nie składa się z samych konfliktów. Charakteryzuje się ono pewną dwoistością: z jednej strony mamy procesy integrujące zbiorowości jednostek w większe całości oraz stabilizujące I reprodukujące wzory relacji społecznych, a z drugiej strony - działają procesy dezintegrujące i antagonizujące partnerów relacji społecznych oraz zaburzające wzory owych relacji. Kiedy konflikty i procesy dezintegracyjne wyraźnie dominują nad procesami integracyjnymi i stabilizacją społeczną zagrożone jest trwanie i reprodukcja systemu społecznego.

Nic więc dziwnego, że kwestia konfliktu społecznego oraz możliwych sposobów jego rozładowywania była od dawna w głównym nurcie zainteresowań socjologii. Zrozumienie natury konfliktów społecznych, ich rodzajów i potencjalnych konsekwencji było (I jest) celem zarówno badanie empirycznych, jak i teoretycznych interpretacji obserwowanych zjawisk. Przedstawienie problematyki konfliktu rozpoczniemy od zaprezentowania głównych podejść 243