234 235

Rozdział 9. Zbiorowi aktorzy życia publicznego

Skoncentrujemy się natomiast na partiach funkcjonujących w systemie demokratycznym.

Partie polityczne spełniają pewne ważne funkcje. Poprzez partie wyrażane są preferencje społeczeństwa politycznego, a więc tej części społeczeństwa, która choćby co jakiś czas (np. w czasie wyborów) jest aktywna w politycznej przestrzeni życia publicznego. Ale też partie generują nowe opcje, dla których starają się zyskać (i zyskują) zwolenników. Są one więc w pewnym sensie „pośrednikiem idei”; zarówno tych które powstają i utrzymują się na poziomie mi-krostrukturalnym (rodzina, krąg przyjaciół), jak i tych, które pojawiają się w samej partii, a także na poziomie państwa. Jest to jednak pośrednictwo aktywne, bowiem właśnie na poziomie partii wypracowuje się wspólne stanowisko w rozmaitych kwestiach publicznych, a także tworzy się zagregowaną formę dążeń i preferencji obecnych w bazie społecznej określonej partii. Owa zagregowana forma jest uporządkowaniem rozmaitych preferencji szczegółowych, cokolwiek chaotycznych, i tworzeniem z nich ogólniejszych kategorii, wprowadzanych do dyskursu politycznego. Jest to jedna strona zagadnienia. Druga strona - na formułowaniu na poziomie partyjnym określonych ogólnych preferencji i stanowisk w kwestiach publicznych i indukowaniu w bazie społecznej zwolenników proponowanych rozwiązań. Mamy tu więc do czynienia z procesem dwustronnym, choć na ogół nie ma on charakteru symetrycznego. Częściej bowiem zdarza się formułowanie preferencji przez elity partyjne i następnie poszukiwanie dla nich zwolenników, rzadziej - transmisja zagregowanych preferencji już tkwiących w bazie społecznej (wśród członków i sympatyków).

Ów dwustronny proces określić można mianem artykulacyjnej funkcji partii politycznej. Spełnianie funkcji artykulacyjnej zachodzi w stanie dynamicznej równowagi pomiędzy artykulacją tendencji oddolnych a artykulacją odgórną dla której indukuje się poparcie oddolne. Partia, która zwraca przede wszystkim uwagę na artykulację odgórną traci stopniowo kontakt z bazą społeczną a w konsekwencji traci także poparcie, niezbędne w systemie demokratycznym do ubiegania się o władzę. Z kolei partia, która nastawiona jest głównie na artykulację oddolną traci możliwość manewrowania politycznego i staje się zakładnikiem swojego elektoratu, którego preferencje bywają zmienne w czasie i nie zawsze racjonalne. Pierwszy typ zachowania grozi partiom szczególnie zideolo-gizowanym, zaś drugi - partiom populistycznym.

Partie polityczne - jak już wspomniałem -spełniają też funkcje polityczne. Są one przede wszystkim organizacyjnym wehikułem wynoszenia do władzy własnych kandydatów. Z tego też względu stanowią najważniejszy kanał awansu do elity politycznej. Partia (lub koalicja partii), która tworzy rząd, ma władzę - w granicach obowiązujących procedur - pozwalającą na realizowanie woli politycznej wypracowanej przez gremia kierownicze partii i wspieranej przez zaplecze społeczne, które partia zdołała dla siebie pozyskać i utrzymać. Partia (lub partie) znajdujące się w opozycji nie mają wprawdzie władzy, nie mogą zatem realizować swojej woli politycznej, ale mają stałą prerogatywę recenzowania partii rządzących i dysponują możliwością wprowadzania swoich ocen do dyskursu politycznego. Wreszcie partia polityczna jest na ogół nośnikiem okre-34 ślonej ideologii (traktowanej mniej lub bardziej ortodoksyjnie), która jest punk-■

lam odniesienia indywidualnych preferencji Ideowych obywateli, a zarazem jest o czynnikiem lokalizującym partię w polityczne) przestrzeni tycia publicznego.

Lokalizacja w przestrzeni wymaga stworzenia osi współrzędnych.    s

Wyobraźmy sobie, że chcemy zlokalizować określoną partię w przestrzeni po-    '

litycznej na podstawie dwóch osi. Pierwsza z nich jest osią na której odkła- 1 damy continuum preferencji od skrajnego przywiązania do Interwencjonizmu S państwowego do równie skrajnego przywiązania do mechanizmu rynkowego. % Na drugiej osi odkładamy continuum preferencji od skrajnego przywiązania do tradycjonalizmu do skrajnego przywiązania do modernizmu. Lokalizowanie partii za pomocą tak zdefiniowanych współrzędnych przedstawia rysunek 5.

interwencjonizm państwa

J. partie narodowe i populistyczne	partie socjaldemokratyczne
	V
partie	partie
konserwatywne	liberalne
	▼
wolny rynek

Rysunek 5. Lokalizacja partii w przestrzeni politycznej na podstawie wybranych aspektów jej profilu ideologicznego

Można też wyobrazić sobie lokalizację partii w przestrzeni politycznej według innego zestawu współrzędnych, które konstruowane są w oparciu o nieco odmienne aspekty profilu ideologicznego określonej partii. Załóżmy, że interesujemy się lokalizacją partii w przestrzeni politycznej ze względu na usytuowanie na osi (1) wolność-równość oraz na osi (2) .prawo i porządek’ (czyli rządy silnej ręki)-„permisywizm”, czyli dozwalanie w życiu publicznym na wszystko to, co nie jest wyraźnie zakazane prawem. Ilustracją lokalizacji partii w przestrzeni politycznej na podstawie takich współrzędnych jest rysunek 6.

Podane tutaj lokalizacje poszczególnych typów partii należy traktować jedynie jako ilustrację wywodu. Lokalizacja konkretnej partii na osi współrzędnych, uwzględniającej jakieś wybrane aspekty jej profilu ideologicznego i preferencji 235