222 (88)

III.4. Kapsuły wiedzy, Wybrane zagadnienia z zakresu historii i teorii literatury, nauki o języku i wiedzy o sztuce

»SPOSOBY WZBOGACANIA SŁOWNICTWA

Wyróżniamy cztery zasadnicze sposoby wzbogacania słownictwa.

» Zabiegi słowotwórcze (patrz: s. 172) - czynności mające na celu stworcenie nowych wyrazów (neologizmów) z cząstek już istniejących w języku, zgodnie z obowiązującymi regułami, np. (kubek) niekapek, zimowisko, odrzutowiec Neologizmy słowotwórcze powstają w związku z potrzebą nazywania nowych sytuacji, przedmiotów, zjawisk. Ważne, aby były tworzone zgodnie z rodzimymi regułami słowotwórczymi i nie łączyły elementów rodzimych I obcych (nie były hybrydami). Osobną grupę neologizmów stanowią nowe wyrazy pojawiające się w poezji - neologizmy poetyckie Ich celem jest nie tylko nazywanie zjawisk i rzeczy, lecz także kreowanie nowych pojęć przydatnych twórcy w wyrażaniu własnej artystycz nej wizji świata, prowokacja, zabawa poetycka, np. bezbrzosk,potwornieć (B. Leśmian), nieprzysiadalność (M. Świetlkki).

■    Neosemantyzacja - to nadawanie nowego znaczenia wyrazowi już używanemu w palszczyźnie. W ten sposób powstają neologizmy semantyczne (neosemantyzmy), np. szpilki (damskie buty na wysokich, cienkich obcasach), mysz (urządzenie elektroniczne połączone z komputerem, umożliwiające ruch kursora na ekranie monitora). Neosemantyzacja może być oceniana negatywnie, np. nie należy zastępować wyrazu włośnie wyrazem dokładnie mającym ustabilizowane znaczenie (precyzyjnie, starannie) czy wyrazu przeznaczyć wyrazem dedykować (w konstrukcjach typu krem jest dedykowany osobom powyżej 40. roku życia).

■    Metaforyzacja - zabieg polegający na określaniu danego zjawiska, przedmiotu, osoby za pomocą pojęć, które zwykle odnoszą się do czegoś innego. Metafory nie tylko pełnią w języku funkcję poetycką (patrz: s. 205), ale stanowią także narzędzie myślenia i działania. Ze względu na pewien element znaczeniowy, łączący użycie dosłowne i przenośne, metafora służy uwydatnieniu określonej cechy, np. takie metafory, jak strategia dyskusji, obalać czyjeś argumenty, pokonać dyskutanta, odnoszą dyskusję do wojny, a metafory: trocę czas na niepotrzebne rzeczy, oszczędzam czas, poświęcam no coś czos, wskazują, że traktujemy czas jak coś cennego.

■    Zapożyczenia (patrz: s. 221, 223) - ocena zapożyczeń zależy przede wszystkim od tego, jaką rolę w języku odgrywa nowy wyraz, czy jego użycie jest uzasadnione i potrzebne oraz w jakim stopniu zapożyczony wyraz przystosowuje się do systemu fonologicznego i systemu gramatycznego polszczyzny. Pozytywnym przykładem zapożyczenia jest wyraz komputer, wygodniejszy od dwuwyrazowej nazwy mózg elektronowy. Użycie wyrazu projekt w znaczeniu pomysł, zomierzony plon działania, zodonle, przedsięwzięcie jest poprawne, wątpliwości budzi jednak posługiwanie się tym słowem w znaczeniu gotowy przedmiot, np. budynek, spektakl, film.

222