230 (65)

III.5 • Kapsuły wiedzy. Wybrane zagadnienia 2 zakresu historii 1 teorii literatury nauki o języku i wiedzy o sztuce

5. Kultura języka

» KRYTERIA POPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ. TYPY BŁĘDÓW JĘZYKOWYCH

Poprawność językowa

Norma językowa to zbiór zasad dotyczących posługiwania się językiem, sformułowanych przez językoznawców i obowiązujących użytkowników języka.

Rozróżniamy dwa poziomy normy: wzorcowy I użytkowy.

•    Norma wzorcowa obejmuje zasady użycia języka w sytuacjach oficjalnych - np. w urzędach, kościołach, szkołach, w radiu i telewizji. Środki językowe z poziomu wzorcowego stosuje się w takich tekstach pisanych, jak oficjalne dokumenty, teksty naukowe i popularnonaukowe, w większości tekstów publicystycznych 1 w literaturze pięknej. W języku mówionym norma wzorcowa wymaga starannej wymowy.

■ Norma użytkowa (potoczna) dotyczy zasad doboru środków językowych w sytuacjach nieoficjalnych, np. w codziennych sytuacjach komunikacyjnych, w rozmowach z rodziną i z przyjaciółmi. Zasady te są mniej restrykcyjne niż w przypadku normy wzorcowej, ale muszą mieścić się w zbiorze zaakceptowanym przez językoznawców.

Poprawność językowa wypowiedzi to zgodność z normą językową: wzorcową (w przypadku tekstów oficjalnych) lub użytkową (w wypowiedziach nieoficjalnych).

Znajomość normy jest podstawą poprawności językowej!

Poprawność wyrazów I konstrukcji językowych nieobjętych normą, takich jak neologizmy lub zapożyczenia, ocenia się na podstawie kilku kryteriów:

•    kryterium wystarczalności języka służy do badania, czy nowe wyrazy wypełniają lukę w jakimś obszarze słownictwa przez uzupełnienie go elementami nazywającymi lub ekspresywnymi;

•    kryterium narodowe w ocenie środków językowych bierze pod uwagę, czy sprzyjają one zachowaniu tożsamości narodowej, czy są zgodne z rodzimym słownictwem lub zasadami gramatycznymi;

« kryterium uzualne wiąże się z akceptacją tych środków językowych, które są powszechnie stosowane, na trwale weszły do zasobu słownikowego lub gramatycznego użytkowników języka;

•    kryterium zgodności z systemem języka dotyczy stwierdzenia, czy nowy wyraz lub konstrukcja pozostaje w zgodzie z rodzimymi zasadami odmiany, regułami składniowymi czy słowotwórczymi;

•    kryterium funkcjonalne - jest spełnione, gdy dana forma okazuje się korzystna dla systemu językowego; to wiąże się z wyważeniem korzyści pomiędzy użyciem formy prostszej, ekonomicznej, wymagającej mniejszego wysiłku nadawcy, a formy mniej ekonomicznej z punktu widzenia nadawcy, ale bardziej precyzyjnej znaczeniowo.

Błędy językowe

Wypowiedź jest poprawna, Jeśli jest zgodna z przyjętą normą językową, czyli zbiorem zasad dotyczących pisowni i wymowy, umotywowanych względami historycznymi, tradycją I uzusem (zwyczajem językowym).

Błąd językowy to nieuzasadnione odstępstwo od normy językowej.

Typy błędów językowych

BŁĘDY JĘZYKOWE

BŁĘDY WEWNĄTRZJĘZYKOWE

BŁĘDY ZEWNĄTRZJĘZYKOWE

BŁĘDY UŻYCIA -STYLISTYCZNE

BŁĘDY ZAPISU

•    błędy ortograficzne

•    błędy interpunkcyjne

BŁĘDY SYSTEMOWE

•    błędy leksykalne

•    błędy frazeologiczne

•    błędy słowotwórcze ■ błędy gramatyczne

-    błędy składniowe

-    błędy fleksyjne

BŁĘDY FONETYCZNE

•    błędy w wymowie

•    błędy w akcentowaniu

•    błędy v/Intonacji

230