226 (63)

Kapsuły wiedzy Wybrane zagadnienia z zakrrsu historii i teorii literatury, nauki o języku i wiedzy u sztuce

» STYLISTYKA

ODMIANY POLSZCZYZNY

Poniżej wymieniono najistotniejsze kryteria podziału języka polskiego na różne odmiany.

e Sytuacja komunikacyjna - oficjalna lub nieoficjalna, determinująca wybór środków językowych. Odmiana oficjalna języka wykorzystywana jest w sytuacjach formalnych, urzędowych, w komunikacji między osobami, które nie znają się nawzajem Odmiana nieoficjalna to wariant języka, którym posługują się rozmówcy bliscy sobie, dzieci i młodzież, osoby uczestniczące w nieformalnych spotkaniach towarzyskich.

Odmiana oficjalna

Odmiana nieoficjalna

•    dobór środków językowych zbliżony do języka pisanego, staranny •    przewaga zdań złożonych i wielokrotnie złożonych •    używanie strony biernej i konstrukcji imiesłowowych, np. /ostało wykonane, /ostał napisany. Jest zamreszcza-ny, nawiązując do wypowiedzi, odchodząc od głównego wątku •    używanie analitycznych połączeń wyrazowych zamiast nazw jednoslownych, np. obiekt zabytkowy (zamiast zabytek); przyswajać wiedzą (zamiast uczyć s/ę) •    używanie wyrazów obcych, profesjonalizmów i zwrotów charakterystycznych dla języka urzędowo-kancelaryjne-go, np. ad rem, ad vocem, polityko kulturalna, model obyczajowy, nie mieć możliwości działania, w świetle przepisów, w odniesieniu do danej kwestii •    posługiwanie się wyrazami o treści abstrakcyjnej lub ogólnej, np. czynni, element, problem, dziołalność •    występowanie związków frazeologicznych opartych na metaforyce technicznej, wojskowej i sportowej, np. reakcja łańcuchowa, sprzężenie zwrotne

•    dobór środków językowych mniej staranny •    składnia niezgodna z regułami tekstów pisanych, występują anakoluty (zdania wykolejone), zdania urwane, falstarty (wypowiedzi niepoprawne pod względem składniowym, tworzone, zanim nadawca skonstruuje poprawną logicznie postać), przerwania, np. Jeżeli wyrzuca pan nauczyciela ze szkoły, to za co? •    nacechowanie emocjonalne wypowiedzi: spieszczenia, np. Aneczka, Wojtuś, koteczek, zdrobnienia i zgrubienia, leksyka wartościująca, wykrzyknienia, np. pieniążki, nochal, o Boże! •    występowanie zaimków wskazujących i osobowych, a także nieokreślonych i względnych, np. len, ta, tamta, to, każdy, jakiś - obecność słownictwa kolokwialnego, potocznego, często zapożyczonego z gwar środowiskowych (np. przestępczej, młodzieżowej itp.l, np. hejka, trendy, cool, wygugloć, iv porządku •    występowanie frazeologizmów i metafor, w których najczęściej odbija się naiwny obraz świata, np. trzymać za kogoś kciuki, patrzeć na kogoś krzywo / spode łba

■ Forma komunikacji - metoda porozumiewania się umożliwiająca wyróżnienie odmiany mówionej i odmiany pisanej języka, między którymi można wskazać różnice wynikające z zastosowanego tworzywa językowego i sytuacji komunikacyjnej. W trakcie formułowania wypowiedzi mówionych nie ma czasu na staranny dobór słownictwa czy konstrukcji składniowych, uczestnicy rozmowy mogą także w większym stopniu opierać się na znanym nadawcy i odbiorcy kontekście.

W zakresie języka pisanego wyjątek stanowią wypowiedzi przekazywane za pomocą komunikatorów elektronicznych (np. SMS-y, czaty, fora internetowe) - ich forma zbliża się do języka mówionego.

Język mówiony

Język pisany

•    tworzywem są głoski •    nadawanie i odbieranie tekstu dokonuje się w tym samym czasie, obecna wymienność ról nadawczo-odbiorczych, dialogowość •    ulotność, nietrwałość, język budują wypowiadane zdania •    wypowiedzi często są nacechowane emocjonalnie, na co wskazuje m.ln. intonacja głosu •    występuje metokomunikacja, czyli stosowanie wyrazów i wyrażeń służących nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu, a także dotyczących rozumienia komunikatu (np. wiesz, jasne, prawda) •    występują bezpośrednie zwTOty do odbiorcy •    obecność licznych elementów parajęzykowych (np. intonacja, tembr głosu), które niosą ze sobą dodatkowe znaczenie

•    tworzywem są litery •    jednokierunkowość, monołogowość •    umożliwianie komunikacji w czasie i przestrzeni •    trwałość; język budują litery - zn3ld graficzne (faza konstruowania tekstu i faza odbioru - czytania) •    uporządkowanie, logiczność i skupienie na treści wypowiedzi •    brak udziału gestykulacji, mimiki, kodu proksemicznego i kodu kinezycznego w komunikacji •    w zakresie słownictwa przewaga rzeczowników i przymiotników, rzadziej pojawiają się wykrzyknienia i partykuły; obecność wyrazów neutralnych, nienacechowanych emocjonalnie 1 bardziej różnorodnego słownictwa (wyrazy abstrakcyjne, książkowe)

226