226

yk Kasia

O zachodzeniu alkalizacji wód zbiornikowych można się dowiedzieć na podstawie analizy porównawczej średnich rocznych wartości odczynu wód płynących, zasilających dany zbiornik i wód wypełńiąjących misę zbiornikową. Różnice w relacji dopływ - odpływ są czasem tak istotne, że mogą być uznane za formę dokumentacji rozwoju intensywnych procesów eutrofizacyjnych (Rzętała 2008). Zmiany odczynu wody w zbiorniku „umiarkowanie zeutroflzowanym" na przestrzeni lat i sezonu wegetacyjnego przedstawia rysunek 4.24.

Rys 4.24. Zbiornik Kozłowa Góra Jako przykład dokumentacji rozwoju procesów eutrofizacyjnych na podstawie zmian odczynu a) w wybranych lalach hydrologicznych; b) za 1994 rok (wg Rzętały 2008 - zmienione)

4.5. Ocena stopnia eutrofizacji w zbiornikach zaporowych

Wskaźniki stosowane w ocenie eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych i morskich zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Rozporządzenie zawiera wartości graniczne podstawowych wskaźników eutrofizacji wód, powyżej których występuje ten proces (zob. rozdz. 5.8).

Mazurkiewicz i in. (2003) zaproponowali do oceny eutrofizacji w zbiornikach retencyjnych na terenie RZGW w Krakowie użycie dwóch wskaźników: sumarycznego wskaźnika oceny eutrofizacji oraz podatności na eutrofizację. Założenia metodyczne i szczegółowy opis postępowania podczas oceny zawiera praca Twardego i in. (2003). Zastosowana metoda jest godna rozpropagowania.

Według cytowanych autorów, ocenę nasilenia procesu eutrofizacji zbiorników zaporowych należy przeprowadzić, wykorzystując 10 parametrów powszechnie używanych do charakteryzowania poziomu trofii - żyzności wód (tab. 4.18). Użyte do oceny wielkości wskaźników winny oddawać poziom średnich rocznych oraz minimów i maksimów, aby w sposób obiektywny charakteryzować średnią jakość wód danego zbiornika.

Tabda 4.18. Wartości graniczne parametrów eutrofizacji tblorruków zaporowych zastosowane do wyznaczenia sumarycznego wskaźnika oceny nasilenia eutrofizacji (wg Twardy i m. 2003)

Parametry	Jednostki	Wartości graniczne
Obciążenie azotem	g m'^2 • rok’^1	.5 (śr. głębokość > 10 m) 1.0 (śr. głębokość < 10 m)
Obciążenie fosforem	g m*^2 • rok'^1	).l (śr. głębokość > 10 m) 0.07 (śr głębokość <10 m)
Fosfor ogólny (Pa)	mg P dm'*	>0,1
Fosforany (PO*)	mg PO* dm	£0,06
Azot ogólny (N„)	mg N dm'*	>1-5
N/P^0		<10
Maksymalne stężenie chlorofilu a	lig • dm**	>25
Minimalne stężenie Oj w warstwie naddennej	mg Oj dm'^3	<4
Zakwity (okrzemki, kryptofity, zielenice, eugieniny)		występują
| Zakwity sinicowc

dotyczy stosunku atomowego

„Sumaryczny wskaźnik oceny nasilenia eutrofizacji" wylicza się, sumując przypadki przekroczeń parametrów oceny eutrofizacji. Kiedy stwierdzi się £ 50% przypadków przekroczeń wartości granicznych parametrów podlegających ocenie, to wtedy taki zbiornik zaporowy zalicza się do zbiorników eutroficznych. Zgodnie z powyższą tabelą, przy uwzględnieniu podczas oceny nasilenia eutrofizacji wszystkich 10 parametrów, przekroczenie wartości granicznych przez 5 i więcej parametrów daje podstawy do zaliczenia badanego zbiornika zaporowego do eutroficznych. Jak podają autorzy, wskaźnik można zastosować nie tylko do porównań nasilenia eutrofizacji w ocenianych zbiornikach, lecz także do śledzenia zmian w czasie.

Stan eutrofizacji wód, zobrazowany ilością przekroczeń wybranych wskaźników eutrofizacji, dla zbiorników zaporowych gómej Wisty (na terenie RZGW w Krakowie) przedstawia rys. 4.25. Z rysunku, będącego praktycznym zastosowaniem „sumarycznego wskaźnika oceny nasilenia eutrofizacji" wynika, że zeutrofizowanymi zbiornikami są: Dobczyce, Rożnów, Tresna, Zesławice 1 i 2, Chańcza i Rzeszów. Według autorów opracowania, podstawową przyczyną eutrofizacji tych wód były wysokie stężenia fosforu i niekorzystny stosunek N/P, zgodnie z którym fosfor przyczyniał się do nadmiernego rozwoju fitoplanktonu, co bezpośrednio wiązało się z pogorszeniem jakości wody.