22

tilSTUłtlA Lilii KAI U HY

Marcin Luter przybijający tezy do drzwi kościoła

Jan Kalwin (po prawej)

Humanista to filolog - człowiek znający języki (grekę, łacinę i hebrajski) oraz studiujący literaturę antyczną (np. Francesco Petrarka, Jan Kochanowski, Erazm z Rotterdamu).

Humanizm poszukiwał ideałów starożytnej filozofii - harmonii, „złotego środka". Wierząc, że są one osiągalne, dawał wyraz dumnej wierze w możliwości człowieka.

Studia humanitatis - wszechstronne, harmonijne rozwijanie osobowości oraz twórczych zdolności człowieka (powstanie nauk humanistycznych).

• kalwinizm - głosił teorię predestynacji, według której człowiek z chwilą urodzenia przeznaczony jest do zbawienia lub potępienia, niezależnie od jakichkolwiek własnych starań;

• husytyzm - husyci uznawali jedynie Pismo Święte jako źródło objawienia, odrzucali kult obrazów, sakramentów, spowiedzi.

Literatura

Wzorce osobowe w literaturze parenetycznej

Królowa Bona ziemianin

na przykładzie Żywota człowieka poćciwego Mikołaja Reja i Pieśni świętojańskiej o Sobótce Jana Kochanowskiego - to szlachcic kierujący się w swym życiu cnotą (prawdą, sprawiedliwością,

humanista

wszechstronnie wykształcony mędrzec, podstawę wykształcenia humanisty stanowiły studia humanitatis: poetyka, gramatyka i retoryka, oraz biegła znajomość trzech języków - greckiego, łaciny i hebrajskiego, umożliwiająca czytanie starożytnych dzieł w oryginale zgodnie z hasłem ad fontes (np. Klemens Janicki, Jan Kochanowski, Erazm z Rotterdamu)

dworzanin

na przykładzie Dworzanina polskiego Łukasza Górnickiego - to człowiek wykształcony, znający sztukę, posługujący się piękną polszczyzną, unikający obcojęzycznych zwrotów; dbający o dobre maniery, elegancki, wytworny, szarmancki wobec kobiet, mający wysoką kulturę osobistą umiarkowaniem, roztropnością), będący przykładem dla innych, potrafiący dostrzec i docenić uroki ziemiańskiego życia; który jest świadomy swych powinności względem Boga, ojczyzny i rodziny, żyje w zgodzie z naturą; dba

0    wychowanie młodego pokolenia w duchu patriotyzmu, w uczciwości i cnocie

władca

wzorzec stworzony przez włoskiego pisarza Niccoló Machiavellego w utworze Książę; według makiaweli-zmu dobry, czyli skuteczny polityk powinien się kierować w swym działaniu podstępem

1    oszustwem, a obłuda i przemoc to najlepszy sposób sprawowania władzy; naczelną zasadą tej doktryny jest twierdzenie, że cel uświęca środki

Marcin Kromer, Rozmowy dworzanina z mnichem

diolog

dramat

epigramy,

figlikl

fraszki

gatunki

publicy

styczne

nowela

sielanka

sonet

Mikołaj Rej, Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem

Łukasz Górnicki, Rozmowa Polaka z Wtochem

Wit Korczewski, Rozmowy polskie, łacińskim językiem przeplatane

Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

Mikołaj Rej, Kupiec, to jest Kształt a podobieństwo Sądu Bożego Ostatecznego William Szekspir, Hamlet, Makbet, Romeo i Julia, Król Lear, Burza, Sen nocy letniej

Mikołaj Rej, Zwierzyniec, Mnich, Baba, co w pasyją płakała Klemens Janicki, Na herb Kmity

Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim, Na lipę, Do snu, Na zdrowie, Na nabożną

Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej,

Łaski, czyli o karze za mężobójstwo

Piotr Skarga, Kazania sejmowe, Proces konfederacyjej

Giovanni Boccaccio, Dekameron (zbiór 100 nowel, wśród których Sokół, z charakterystycznym motywem sokoła, stanowi wzór kompozycji nowelistycznej)

Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o Sobótce, Pieśń o spustoszeniu Podola, Pieśń o dobrej sławie, Ty spisz, a ja sam na dworze

Franęois Rabelais, Gargantua i Pantagruel

Szymon Szymonowie, Żeńcy, Kołacze

Francesco Petrarca, Sonety do Laury

treny    Jan Kochanowski, Treny (cykl 1 9 żałobnych wierszy napisanych po śmierci córki

Urszuli), Epitafium Hannie Kochanowskiej

—--1---;--—-

utwór parę- Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego, Zwierciadło nefyczny    Niccoló Machiavelli, Książę

'7>ł<ŁŚ?» f-taZo^rtCL ?»«.«<'o

tnen/o yofloK -rrxo/<3

ćof /?<->*?w    K4

hol

myr    ójb/(•**&

?rn /t< rrrny mif,

Cechy literatury renesansu

•    dominacja tematyki świeckiej

•    przenikanie się dwóch dziedzictw kulturowych: antyku grecko-rzymskiego i chrześcijańskiego

•    antropocentryzm - stawiający w centrum zainteresowania człowieka

•    inspirowanie się filozofią starożytną

•    posługiwanie się językiem narodowym

•    humanizm - dominujący prąd artystyczny związany z kulturą starożytną, poszanowaniem człowieka i jego indywidualności

•    wykorzystywanie popularnych motywów mitologicznych

•    respektowanie zasad poetyki Arystotelesa

•    charakterystyczne gatunki o rodowodzie antycznym

Rękopis Pieśni 17 Jana Kochanowskiego