22

inwestorów i ekspertów w dziedzinie reorganizacji przedsiębiorstw.

Gates na przykład w żadnym razie nie sprawia wrażenia człowieka nadmiernie przywiązanego do swoich działań. Produkty jego firmy mają pojawiać się błyskawicznie i bezwzględnie podbić rynek, by chwilę później nieoczekiwanie zniknąć - Rockefeller tymczasem dążył do tego, by budynki, wieże wiertnicze, maszyny i koleje jak najdłużej pozostawały w jego rękach. Brak długotrwałego przywiązania zdaje się znamionować stosunek Gatesa do pracy: podczas konferencji mówił, że sytuowanie się w sieci możliwości jest alternatywą dla kurczowego trzymania się jednego rodzaju działalności. Bez wątpienia Gates to bezwzględny gracz, a jego chciwość jest powszechnie znana: dla dobra publicznego i na cele dobroczynne przeznaczył zaledwie mikroskopijny procent swoich miliardów¹. Jednakże jego elastyczność objawia się w gotowości do niszczenia tego, co sam stworzył, zależnie od wymogów bieżącej chwili. Może Gates nie umie dawać, ale z pewnością potrafi porzucać.

Ten brak przywiązania wiąże się z drugim rysem charakteru współczesnego kapitalisty - odpornością na rozpad. Gdy Gates przemawiał w zeszłym roku, udzielił nam szczególnej rady. Zasugerował wszystkim zebranym w sali konferencyjnej, abyśmy pamiętali o tym, że rozwój rynku technologii zawsze wiąże się z bałaganem: mnóstwem błędów, działaniem po omacku i sprzecznościami. Na to samo uwagę zwracali pozostali amerykańscy spece od techniki, gdy tłumaczyli swoim nadreń-sko-europejskim kolegom, że ci zbyt mocno trzymają się dawnych formalistycznych rozwiązań, gdy próbują sformułować spójne strategie technologiczne dla swoich spółek i krąjów. Wzrost, przekonywali Amerykanie, nie pojawia się dlatego, że został elegancko z góry zaplanowany.

Być może po prostu ekonomiczna konieczność każe dzisiejszym kapitalistom podążać za wieloma możliwościami naraz. Tego typu realia wymagają jednakże nadzwyczajnej siły charakteru - trzeba być bardzo pewnym siebie, by brnąć w chaos i wśród zamętu czuć się jak ryba w wodzie. Rico, jak widzieliśmy, odnosił sukcesy, ale cierpiał z powodu nieustannego przeprowadzania się i zmian otoczenia. Prawdziwa zwycięzcy nie zważają na to, że wokół wszystko się wali; przeciwnie, fakt, że działają na wielu frontach równocześnie, dodatkowo ich napędza; stąd między innymi bierze się siła do przeprowadzania gruntownych zmian.

Zdolność do zostawiania za sobą przeszłości, pewność siebie pozwalająca zaakceptować burzenie - oto dwie najważniejsze cechy charakteru człowieka Davos, który w nowym kapitalizmie czuje się jak w swoim żywiole. Zachęcają one do spontanicznych zachowań, ale tutaj, na samym szczycie, spontaniczność ta pod względem etycznym ma w nąjlepszym razie wartość obojętną. Tymczasem dla ludzi stojących niżej w hierarchii te cechy charakteru okazują się na dłuższą metę destrukcyjne; trzy elementy systemu elastycznej władzy powodują korozję charakterów zwyczajnych pracowników, którzy starają się grać wedle reguł nowego reżimu. Takie przynajmniej były moje wrażenia, gdy opuszczałem czarodziejską górę, by znów wybrać się do Bostonu.

79

1

W ciągu kilku lat, które upłynęły od powstania książki Sennetta, Bill Gates znacząco zaangażował się w działalność charytatywną (przyp. tłum.).

¹    J. Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, prze}. B.J. Gawęcki, PWN, Warszawa 1955, s. 474; D. Hume, Traktat o naturze ludzkiej, pizd. Cz. Znamierowski, PWN, Warszawa 1963, t. 2. s. 469.

²    Zob. E. Leach, Tioo Essays Conceming tJie Symbolic Representation oj Time, w: tenże, Rethinking Anthropology, Athlone, London 1968, s. 124-136.