23

jego członkowie mieli podstawowe wspólne oczekiwania co <j. kryteriów stosowanych przy ocenach politycznych, co do sposobów odczuwania różnych problemów politycznych oraz co do sposobów postrzegania i interpretacji zjawisk politycznych⁵⁶.

Aktywnymi uczestnikami gry są oczywiście tylko elity politycy ne. Biorąc pod uwagę stopień strukturalnej integracji i zakręt porozumienia dotyczący wartości politycznych, można wyróżnij trzy podstawowe typy elit⁵⁷.

Elita zintegrowana normatywnie charakteryzuje sin relatywnie wysokim stopniem zintegrowania strukturalnego j normatywnego consensusu⁵⁸. Polityka postrzegana jest przez niq jako proces przetargu i kooperacji, a więc w efekcie jako gra o sumie dodatniej. Frakcje elity ścierąją się oczywiście w kwestiach politycznych, mniej ideologicznych, ale w większości są zgodne co do reguł gry i wartości istniejących instytucji politycznych. Rywalizujące ze sobą frakcje elity starąją się unikać kwestii mogących odegrać szczególnie destruktywną rolę wobec systemu, pomniej. szać ich znaczenie oraz minimalizować koszty politycznych przegranych. Jak łatwo dostrzec, z opisu tego wynika, że występowanie elity zintegrowanej normatywnie nie jest cechą charakterystyczną postrzegania polityki w kategoriach gry konkurencyjnej.

Doskonale w tym ujęciu mieści się natomiast elita sfrag-mentaryzowana charakterystyczna w demokracjach nieskon-solidowanych⁵⁹. Cechuje ją niewielki stopień strukturalnej integracji i taki też zakres uzgodnień normatywnych. Nie ma pełnej zgody co do reguł gry i znaczenia poszczególnych instytucji. Istniejący system traktowany jest jako narzędzie realizacji interesów frakcji w danym momencie dominującej. Polityka może być brutalną grą nastawioną na wyeliminowanie przeciwnika, a nawet wojną. Komunikacja pomiędzy frakcjami jest bardzo ograniczona, podobnie jak i zaufanie między mmi. Jeśli jednak powstąje coraz więcej kanałów komunikowania, a polityczny rywal nabiera ludzkich

^UD. Easton, op. tit., s. 575.

⁶¹M. Burton, R. Gunther, J. Higley, op. rit., s. 19-26.

^M Ibidem, s. 19.

** Ibidem, s. 19.

cech, gra staje się bardziej symboliczną formą rywalizacji niż rzeczywistą walką. Nadal mamy do czynienia z demokracją nieskon-solidowaną i sfragmentaryzowanymi elitami, ale obszar konsen-sualny rośnie, podobnie jak świadomość prawa politycznych rywali do zabiegania o realizację innych niż nasze własne interesów.

Możemy także wyodrębnić elitę zintegrowaną ideologicznie⁶⁰. Strukturalna integracja i zgodność co do podstawowych wartości są w niej niezwykle silne. Frakcje elity są ze sobą ściśle powiązane komunikacyjnie, z dominującą w tym procesie pozycją frakcji będącej gwarantem ideologicznych wartości. Pozornie nie występuje konkurencja polityczna, jednak pod hasłami właściwej interpretacji dziejowej misji, obrony dogmatów wyznaniowych czy też walki klasowej, frakcje ścierąją się ze sobą, niejednokrotnie bardzo gwałtownie. Ten typ uprawiania polityki można opisywać zarówno w kategoriach rywalizacji, jak i spektaklu z bardzo uprzedmiotowioną rolą widzów. Elity zintegrowane ideologicznie były (są?) charakterystyczne dla państw socjalizmu realnego w których, mimo niejednokrotnie bardzo silnych walk frakcyjnych wewątrz partii komunistycznej, podkreślano brak alternatywnej wizji rozwoju społeczeństwa, stąd polityka nie mogła być traktowana jako rywalizacja. Stanowiła raczej formę monodramu.

W warunkach demokratycznych skład elit jest otwarty, co nie oznacza jednak, że nie istnieją nieformalne kryteria kooptacji. Nigdy też nie wiemy do końca, ilu uczestników bierze udział w grze. Znamy głównych graczy, co nie zawsze oznacza, że nąjsil-niejszych. Paradoks gry politycznej w wydaniu demokracji nie-skonsolidowanej polega na tym, że kaprys wyborców może wydobyć z politycznej nicości osoby nieznane dotąd, lecz potrafiące za to skutecznie kokietować elektorat. Do historii Polski przeszedł już casus S. Tymińskiego, który, wbrew naszym kompleksom, nie był czymś tak niecodziennym w doświadczeniach wyborów demokratycznych. Szczególnie w systemach nieustabilizowanych może pojawić się zapotrzebowanie na męża opatrznościowego czy nową siłę, która odmieni dotychczasowy, niekorzystny stan rzeczy,

⁶⁰ Ibidem, s. 20.

42

43