23

pedagogiki społecznej. Helena Radlińska wyróżnia w tej nauce trzy działy: teorię pracy społecznej, teorię oświaty dorosłych oraz historię pracy społecznej i oświatowej. „Teoria pracy społecznej zajmuje się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy, zabezpieczenia oraz sposobów odnajdywania sił ludzkich i organizowania ich w celach twórczości życiowej”¹⁶. Praktycznym wyrazem takiego usytuowania nauki o pracy socjalnej było wieloletnie kształcenie specjalistów w tej dziedzinie niemal wyłącznie w ramach studiów pedagogicznych. W 1962 roku w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie rozpoczęto kształcenie na kierunku ekonomika pracy i polityka społeczna, którego absolwenci byli w pewnym stopniu przygotowywani do roli organizatorów pracy socjalnej. W 1966 roku w zawodowych studiach medycznych powstały pierwsze wydziały kształcące pracowników socjalnych na poziomie pomaturalnym.

Nieco inaczej lokuje się naukę o pracy socjalnej w niemieckiej pedagogice społecznej. Tam przez wiele lat obowiązywał pogląd, że pola działania tych dwu dyscyplin są zróżnicowane i wymagają odmiennych kompetencji. W efekcie ukształtował się system kształcenia odrębnie przygotowujący do zadań pedagogicznych (Sozialpiidcigogt) i do pracy socjalnej (Sozialarbei-ter)¹⁷.

Rozwój teorii pracy socjalnej w Stanach Zjednoczonych był silnie sprzęgnięty z doskonaleniem metod interwencji socjalnej. Trzy podstawowe, „klasyczne” metody pracy socjalnej, które zostały tam wypracowane to: prowadzenie indywidualnego przypadku (case work), metoda grupowa (group work) oraz organizowanie społeczności lokalnej (community or-ganization). Aż do lat sześćdziesiątych amerykańscy teoretycy pracy socjalnej nie podejmowali prób powiązania tych trzech metod wspólnym fundamentem teoretycznym. Wręcz przeciwnie - każda z metod odwoływała się do dorobku innych dyscyplin naukowych, do różnych teorii. Praktycznym skutkiem takiego stanu rzeczy jest doktryna kształcenia pracowników socjalnych, zakładająca przygotowanie specjalistyczne do posługiwania się w praktyce zawodowej wybraną metodą pracy socjalnej.

Metody

pracy

socjalnej

Metoda prowadzenia indywidualnego przypadku bazuje na psychody-namicznej koncepcji człowieka. Twórczyni tej metody, M. Richmond, opracowywała ją pod wpływem psychologii głębi i psychoanalizy. W jej zaleceniach znajduje się jednak wymóg analizy środowiska społecznego jednostki i w związku z tym metoda ta korzysta także z wiedzy socjologicznej i z psychologii społecznej.

Groupwork jest oddziaływaniem na jednostkę poprzez grupę, do której

¹⁶ Cyt. za: W. Theiss. Radlińska, Warszawa 1984, s. 232.

¹⁷ Worlerbucli..., op. cit.. s. 480.

•Jj

■•mm

K.:,y

należy. Metoda ta ma ścisły związek z pedagogiką, psychologią społeczną oraz socjologią małych grup. W przypadku oddziaływania na ludzi o cechach dewiacyjnych bądź przechodzących kryzysy psychiczne, czerpie z doświadczeń psychoterapii grupowej.

W organizacji środowiska lokalnego (metoda środowiskowa) wykorzystuje się głównie ustalenia socjologii społeczności lokalnych, teorii organizacji i zarządzania, psychologii społecznej, kulturoznawstwa oraz pedagogiki społecznej.

Inne - poza wymienionymi - dziedziny nauki związane z pracą socjalną, to: prakseologia, filozofia społeczna, etyka.

Dorobek różnych nauk jest w teorii pracy socjalnej poddawany selekcji, porządkowany i reinterpretowany zgodnie z założeniami poszczególnych naukowych podejść, systemem wartości badacza, wartościami akceptowanymi przez większość społeczeństwa oraz potrzebami konkretnej diagnozy społecznej.

Na poziomie praktycznym praca socjalna wymaga kompetencji w zakresie różnych nauk społecznych, znajomości metod socjalnej interwencji i biegłości w posługiwaniu się nimi oraz takiej wiedzy o człowieku, która pozwala na nawiązanie odpowiedniego, osobistego kontaktu z klientem socjalnym.

Typy badań w pracy socjalnej

Podobnie jak we wszystkich naukach społecznych, także w teorii pracy socjalnej problematykę badań empirycznych i teoretycznych dociekań kształtują dwojakiego rodzaju motywacje: praktyczno-społeczne lub naukowo-poznawcze¹. O motywacjach naukowo-poznawczych mówimy wówczas, gdy badacz oczekuje, iż wyniki jego badań dostarczą opisu nowych obszarów rzeczywistości, doprowadzą do weryfikacji lub falsyfikacji istniejących w „naukowym obiegu” hipotez, pozwolą na wzbogacenie teorii naukowej. Inspiracją poznania naukowego jest zatem w tym przypadku ciekawość, chęć usunięcia „białych plam” w dotychczasowej wiedzy, ambicja sprawdzenia nowych metod badawczych. Tego typu badania w niewielkim tylko stopniu tworzą dorobek teorii pracy socjalnej. Przewodnią dyrektywą obowiązującą w tej dziedzinie nauki jest poznawanie świata po to, by go zmienić i dzięki temu, że się go zmienia. W pracy socjalnej dominują zatem badania, których autorzy kierują się motywacją praktyczno-społeczną. Ich celem może być opis i teoretyczna diagnoza problemów społecznych i jednostkowych, empiryczna ocena działań praktycznych, zaproponowanie procedur interwencji społecznej bądź prognozowanie zmian². Ze względu na

Patrz: S. Nowak, Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, ss. 26-30.

O problemach związanych z praktycznym zastosowaniem nauk społecznych pisze S. Nowak w cytowanej wyżej pracy na ss. 448-478.