243 (39)

243

W sprawie badań składni utworów literackich

miotu w stosunku do orzeczenia (w związku z tym podmiot jest tu składnikiem pierwszego rzędu, orzeczenie - drugiego rzędu itd.). Poza układem strukturalnym pozostają różnego rodzaju dodatkowe wyznaczniki (składniki dodatkowe), których w związku z tym nie numeruje się. Wykres daje dokładną informację o związkach składników danego wypowiedzenia pojedynczego lub składowego (w wypowiedzeniu złożonym j zestawionym) i o szyku tych składników. Pozwala to też zorientować się w tym, jaki jest np. stopień rozbudowy grupy podmiotu i grupy orzeczenia, jak przedstawia się układ linearny składników obu wymienionych grup, jaka jest wysokość i długość konstrukcji, jaka jest relacja układu strukturalnego do linearnego itd. Np. wypowiedzenie „Przecież nikt nie napadnie na nią” (M. Białoszewski. Bielany. W: idem, Szumy, zlepy, ciągi. Warszawa 1976, s. 200) można przedstawić na wykresie w taki sposób:

A

—i

i B

0

III

i byz

J_

1 2 1_;;

Dodajemy następujący opis: a) 3:3 (j; stosunek wysokości konstrukcji do jej długości), P) la+2b (bogactwo konstrukcji), y) 0+la+2b (układ linearny)¹⁰.

W dalszej kolejności bada się rodzaje związków w wypowiedzeniach (w obrębie grupy podmiotu i grupy orzeczenia) i rodzaje poszczególnych składników (podmiot zrealizowany, podmiot potencjalny itd.). Ujmuje się to także od strony ilościowej.

A oto jeszcze kilka przykładów:

¹⁰ A oznacza w naszym wykresie podmiot, B - orzeczenie, a - związek w grupie podmiotu, b -związek w grupie orzeczenia, x - związek zgody, y - związek rządu, z - związek przynależności, vz -związek mieszany rządu i przynależności (wyodrębniono te cztery związki za Z. Klemensiewiczem, Studia syntaktyczne. Cz. 1. Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 8-9). Dodatkowe wyznaczniki oznaczamy dużymi literami: O - dodatkowy wyznacznik intelektualny oceniający, 1 - dodatkowy wyznacznik intelektualny interpretacyjno-uwydatniający itd. (zob. podział przeprowadzony przez Z. Klemensiewicza, Zarys składni polskiej. Warszawa 1969, s. 23, 26-28: por. w związku z tym np. H. Misz. Dodatkowe wyznaczniki intelektualne ze stanowiska Jórmalnosyntaktycznego „Slaviu Occidcntalis" XXVII, 1968,1.147-151; O.A. Wojtasiewicz, O tzw. operatorachpragmatycznych. Przedruk w: Problemy składni polskiej. Pod red. A.M. Lewickiego (1971J, n 156-159; por. też K. P i s a r k o w a. Składnia rozmowy telefonicznej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 18-45).'