249 (33)

O sposobach badania składni i stylu tekstów

249

W odniesieniu do badań tekstów literackich trzeba zaznaczyć, że celowo analizuje się pod względem składniowo-stylistycznym utwory różnej klasy artystycznej. Dąży się w ten sposób do uchwycenia w możliwie jak najszerszej skali właściwości składniowych (ilościowych i jakościowych), typowych dla tworzywa językowego dzieł literackich. Często bada się wszystkie wypowiedzenia występujące w danym utworze. Pozwala to z większą dokładnością mówić o cechach wspólnych i różniących badane teksty.

4. Nasze analizy przeprowadzamy zgodnie z ogólnie już przyjętym założeniem, że ze względu na dalekosiężne cele naukowe badania syntaktyczne nie mogą ograniczać się do poszczególnych wypowiedzeń (zdań i oznajmień), lecz powinny obejmować także większe, ponadwypowiedzeniowe jednostki (zespoły wypowiedzeń itd., z całymi tekstami włącznie). Z badaniem konstrukcji ponadwypowiedzeniowycb pozostaje w związku bogata problematyka dotycząca w szczególności syntaktycznego stosunku nawiązania zewnętrznego (chodzi tu m.in. o stopień intelektualizacji tekstu itp.)^l!. Jest rzeczą oczywistą, że tylko takie założenie metodologiczne (tzn. wyjście w analizach składniowych poza poszczególne, odosobnione wypowiedzenia) mogło przyczynić się w ogóle do rozwoju badań składniowo-stylistycznych oraz do ich pogłębienia i uściślenia. Pozwoliło to w miarę precyzyjnie opisywać różne właściwości tekstu (literackiego i in.), w tym m.in. jego spójność (z uwzględnieniem obszernej problematyki badawczej) itd.¹², umożliwiło ponadto w szerokim zakresie łączyć, zależnie od potrzeby, wyniki badań językoznawczych z odpowiednimi ustaleniami historyczno-i teoretycznoliterackimi. Mają zatem rację ci językoznawcy, którzy mówią o konieczności wiązania problematyki interesujących nas badań z problematyką literaturoznawczą¹³. W sumie tradycyjne badania syntaktyczne przekształciły się w nowszej fazie w badania składni tekstu. Ich problematyka stanowi więc część składową zespołu problemów dotyczących gramatyki tekstu, szerzej: tekstologii.

Oto niektóre wypowiedzi językoznawców odnoszące się ściślej lub luźniej do przedstawionych kwestii.

¹¹    Por. Z. Klemensiewicz, O syntaktycznym stosunku nawiązania. „Slavia” XIX, z. 1-2. Praha 1949, s. 13-27; por. też np. idem, Problematyka składniowej interpretacji stylu, op.cit., s. 149.

¹²    Por. m.in. M.R. Mayenowa, Spójność tekstu a postawa odbiorcy. W: O spójności tekstu. Pod red. M.R. Mayenowej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 189; Z. S a I o n i. Definicja spójności tekstu. W: O spójności tekstu, op.cit., s. 93, por. też m.in. K. Dziedziół, Ojęzykowych wyznacznikach spójności we współczesnej prozie polskiej (na podstawie dwóch utworów). W: Współczesna polszczyzna i jej odmiany. Pod red. H. Wróbla. Katowice 1980, s. 57-71, tamże odpowiednia literatura przedmiotu.

¹³    Por. m.in. Z. Klemensiewicz, Problematyka składniowej interpretacji stylu, op.cit., s. 156, H. Wróbel, Językoznawcze spojrzenie na „Układ zamknięty" Marka Nowakowskiego. W: W kręgu przemian polskiej prozy XX w. Pod red. T. Bujnickiego. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978, s. 120; S. Mikołajczak, Składnia wybranych utworów Bolesława Prusa i Stefami Żeromskiego, op.cit., s. 5. Ni przydatność w badaniach literaturoznawczych uzyskanych przez S. Mikołajczaka wyników badań ilościowych składni utworów literackich zwraca np. uwagę 11. M a r k i e w i c z (Co się .stało : Lilką' „Twórczość” L, 1994, nr 7(584), s. 72).