254

254 Rozdziat 20. Osobowość ne. nerwowe, drażliwe i podlegają częstym, a nieprzewidywalnym zmianom nastroju. W odróżnieniu od nich osoby stabilne emocjonalnie są mniej niespokojne, bardziej zrównoważone i stałe w swoich reakcjach. Trzecia cecha - psychotyczność - charakteryzuje ludzi aspołecznych, chłodnych, niezdolnych do empatii, niewrażliwych i nie troszczących się o innych.

D.    „Wielka piątka”

1.    Zwolennicy teorii „pięciu wielkich” czynników osobowości twierdzą, ze analizy wszystkich dotąd badanych cech osobowości konsekwentnie wykazują ujawnianie się pięciu czynników.

2.    Tych pięć czynników (czyli cech) to: (a) neurotyczność - nerwowy, nieprzewidywalny emocjonalnie, napięty i strapiony; (b) ekstrawersja - towarzyski, otwarty, wesoły i zainteresowany kontaktami z innymi ludźmi; (c) otwartość - obdarzony wyobraźnią i wrażliwością estetyczną, inteligentny, ciekawy; (d) ugo-dowość - sympatyczny, zgodny, przyjazny, zdolny do empatii; (e) sumienność - rzetelny, pracowity, punktualny, dbający o należyte wykonywanie obowiązków.

E.    Idiograficzna teoria osobowości Gordona Allporta

1.    Gordon Allport uważał, że teorie nomotetyczne nie wyjaśniają w pełni indywidualności człowieka. Twierdził on, że choć ludzie rzeczywiście mają wiele cech wspólnych, poszczególnym jednostkom przysługują też pewne cechy niepowtarzalne, tylko im właściwe.

2.    Allport wyróżnił trzy rodzaje takich niepowtarzalnych cech. Cecha dominująca to cecha, która tak przeważa w osobowości człowieka, że wiąże się z nią niemal wszystko, co człowiek ten robi. Nie każdy ma taką cechę, ale u wszystkich występują cechy zasadnicze, które są najbardziej znamiennymi dyspozycjami. Każda osoba charakteryzuje się 5-10 takimi dyspozycjami. Wreszcie cechy wtórne to takie, które czasem ujawniają się w zachowaniu, ale nie mają centralnego znaczenia dla opisu osobowości danego człowieka.

20.9. PODEJŚCIE INTERAKCJONISTYCZNE

A.    Niektórzy teoretycy poddali krytyce podejście oparte na pojęciu cechy jako zbyt skoncentrowane na jednostce. Na przykład Walter Mischel twierdzi, że sytuacja odgrywa w zachowaniu człowieka znacznie większą rolę, niż wynikałoby to z teorii cech, i że dowody przemawiające za stałością zachowania są stosunkowo szczupłe. Mischel, Nancy Cantor, Dawid Magnusson i inni sądzą, że ważne jest, by widzieć interakcje między jednostką a sytuacją, czyli to, jak dana osoba funkcjonuje w danej sytuacji. Główną ideę tego sposobu podejścia stanowi pogląd, ze człowiek może różnie zachowywać się w różnych sytuacjach.

B.    Wyniki badań Daryla Bema i jego współpracowników sugerują, że ludzie różnią się stopniem stałości swojego zachowania i że może on też być różny dla różnych cech. Tak więc pojęcie cechy może nam pomóc w określeniu, jak czasem zachowują się niektórzy ludzie.

Podsumowanie

1.    Na osobowość składają się te stosunkowo stałe cechy, dyspozycje czy właściwości jednostki, które nadają względną spójność jej zachowaniu.

2.    Freudowski paradygmat psychodynamiczny w podejściu do osobowości akcentuje ważność struktury psychiki. Freud wyróżnił trzy podstawowe struktury: id, ego i superego. Id, kierujące się zasadą przyjemności, działa za pośrednictwem pierwotnych procesów myślenia, ma charakter instynktowy, impulsywny i szuka natychmiastowych gratyfikacji. Ego kieruje się zasadą rzeczywistości, działa za