246

246 Rozdział 20. Osobowość

20.1. NATURA OSOBOWOŚCI

A.    Przez pojęcie osobowość rozumie się te stosunkowo stałe cechy, dyspozycje czy właściwości jednostki, które nadają względną spójność jej zachowaniu.

B.    Istnieje wiele różnych podejść teoretycznych do rozumienia osobowości; sześć z nich omówiono poniżej.

20.2. PARADYGMAT PSYCHODYNAMICZNY

A.    Główne idee

1.    W paradygmacie psychodynamicznym widzi się każdego człowieka jako złożony system różnych źródeł energii psychicznej, z których każde popycha jednostkę w nieco innym kierunku. Zachowanie pobudzane przez te różne siły nie może więc zwykle prowadzić do jednoczesnego zaspokojenia wszystkich popędów psychicznych, pozostających we wzajemnych konfliktach.

2.    Zgodnie z omawianym sposobem podejścia jednostka często znajduje się w konflikcie z otoczeniem, w jakim żyje. Na przykład wewnętrzna energia psychiczna może skłaniać człowieka do zaspokajania popędu seksualnego w sposób, który jest społecznie zakazany.

3.    Popędy biologiczne, zwłaszcza seksualne, pełnią w teorii psychodynamicznej kluczową rolę. Wielu autorów reprezentujących to podejście przedstawia swoje koncepcje jako zainspirowane modelami biologicznymi.

4.    Innym ważnym aspektem omawianych teorii jest to, że charakteryzuje je pewien determinizm - pogląd, że nasze zachowanie jest kierowane przez siły, które w bardzo niewielkim stopniu możemy kontrolować. Ograniczenie możliwości kontroli związane jest zwłaszcza z faktem, że - zgodnie z tymi teoriami -znaczna część procesów przetwarzania informacji ma charakter nieświadomy. Człowiek niewiele wie o tym, co dzieje się w jego umyśle.

5.    Poglądy te w znacznej części opierają się na obserwacjach klinicznych, wobec czego w pracach empirycznych nie zawsze przestrzegano rygorystycznych zasad kontroli eksperymentalnej.

B.    Organizacja psychiki

1.    Zygmunt Freud, uważany za twórcę paradygmatu psychodynamicznego, widział psychikę człowieka jako funkcjonującą na dwu podstawowych poziomach: świadomym i nieświadomym. Zakładał ponadto istnienie myślenia przedświadomego, które - choć aktualnie nie zdajemy sobie z niego sprawy - stosunkowo łatwo może dostać się do świadomości. Natomiast bardzo trudno jest dotrzeć do myślenia nieświadomego.

2.    Freud sugerował istnienie trzech podstawowych struktur psychiki. Najbardziej pierwotne jest id, które stanowi nieświadome, instynktowe źródło naszych impulsów, takich jak seks i agresja; jest to więc także źródło życzeń i fantazji wynikających z tych impulsów.

3.    Id funkcjonuje za pośrednictwem pierwotnych procesów myślenia, które jest irracjonalne, instynktowne i nie liczy się z rzeczywistością. Człowiek najpierw angażuje się w ten rodzaj myślenia w niemowlęctwie, a potem podczas marzeń sennych. W myśleniu takim dopuszczalne są zarówno treści, jak i formy, których nie zaakceptowalibyśmy, myśląc logicznie.

4.    Freud sądził, że pierwotne procesy myślenia występujące w marzeniach sennych można interpretować na dwu poziomach. Treść jawna marzenia sennego jest treścią strumienia wydarzeń, jakich doświadczamy we śnie. Treść utajona marzenia sennego stanowi znaczenie leżące u jego podłoża. Tak więc, ktoś mógłby śnić, że ucieka przed dzikim zwierzęciem, podczas gdy u podłoża tego snu leżałoby pragnienie ucieczki od własnych dzikich impulsów.

5.    Zdaniem Freuda wiele elementów snów ma charakter symboliczny. Symbole te służą obronie przed treściami, które byłyby dla nas przykre, a także mogłyby nas obudzić. Nieakceptowalne treści są też ma-