248

248 Rozdział 20. Osobowość

Mechanizm	Opis	Przykład
Przemieszczenie	Przenosimy impuls z osoby, która go wywołała, na inną, stanowiącą bezpieczny substytut tej pierwszej.	Młody chłopak ukarany przez ojca miałby ochotę zemścić się na nim. Jednakże jego ego uznaje, że nie może zaatakować tak zagrażającej mu postaci, więc zamiast tego chłopak staje się tyranem maltretującym bezbronnych kolegów z klasy.
Sublimacja	Zmieniamy kierunek nie akceptowanych społecznie impulsów, zużywając ich energię psychiczną w sposób akceptowalny, a nawet społecznie pożądany.	Kompozytor czy inny artysta może przekierunkować swoją energię seksualną, wykorzystując ją do tworzenia twórczych dzieł wysoko cenionych przez społeczeństwo.
Reakcja upozorowana	Ten mechanizm obronny przekształca nie akceptowane impulsy czy myśli w ich przeciwieństwa. Nieświadomie wmawiając sobie, że myślimy czy czujemy coś dokładnie odwrotnego niż myślimy czy czujemy naprawdę, chronimy pozytywny wizerunek własnej osoby.	Doświadczając kompleksu Edypa, syn mógłby odczuwać nienawiść i zazdrość wobec ojca, utrzymującego kontakty seksualne z matką, której syn ten pożąda. Jednakże nie może on świadomie przyznać się do tego pożądania, nie mówiąc już o zrealizowaniu go. Zatem zamiast tego syn świadomie przejawia szacunek i miłość wobec swojego ojca, nieustannie mówiąc wszystkim, jak wspaniały jest jego tata.
Racjonalizacja	Za pośrednictwem racjonalizacji możemy uniknąć zagrażających myśli i interpretacji różnych zachowań, zamieniając je na niezagrażające.	Kobieta, której mąż jest nałogowym graczem, może usprawiedliwiać jego zachowanie, tłumacząc, że chce on wygrać dużo pieniędzy, ponieważ bardzo troszczy się o dobrobyt materialny swojej rodziny.
Regresja	Regresja oznacza powrót do sposobów myślenia i zachowania charakterystycznych dla wcześniejszych stadiów rozwoju spoleczno-emocjonal-nego. Tą drogą bronimy się przed niepokojem czy bólem, jakich doświadczamy w naszym aktualnym stadium rozwojowym.	Gdy w rodzinie pojawia się nowe dziecko, starszy brat czy siostra może zacząć zachowywać się podobnie jak niemowlę, by zwrócić na siebie uwagę, poświęcaną teraz przez rodziców noworodkowi. Także dorośli mogą powracać do dziecięcych zachowań, gdy nie dostają tego, czego chcą.
Fiksacja	Fiksacja ma miejsce wówczas, gdy rozwój spoleczno-emocjonalny człowieka ulega zatrzymaniu, ponieważ coś nie pozwala mu przejść do następnego stadium. Należy zauważyć, że podczas gdy osoba, u której następuje regresja, tylko czasowo wraca do wcześniejszego stadium, osoba, u której ma miejsce fiksacja, nigdy nie przechodzi do stadium następnego.	Dorosły, u którego nastąpiła fiksacja na fazie analnej, może być przesadnie schludny, dbały o porządek, obsesyjnie czysty, drobiazgowy i skrupulatny w odniesieniu do wszystkich aspektów swojego wyglądu zewnętrznego; osoba taka mogłaby też redukować swój niepokój za pośrednictwem zachowań kompulsyw-nych.

D. Freudowskie studia przypadków

1.    Freud znany jest nie tylko z racji swojej teorii, lecz także z uwagi na studia przypadków, jakie opisał. Jednym z nich był przypadek Dory, która cierpiała na wiele dolegliwości fizycznych, w tym napady kaszlu i inne kłopoty z oddychaniem. Freud doszedł do wniosku, że źródłem wielu spośród jej problemów był nie rozwiązany kompleks Elektry, polegający na pożądaniu seksualnym, jakie odczuwała w stosunku do swojego ojca.

2.    Inny przypadek to mały Hans, pięcioletni chłopiec, który chorobliwie bał się koni. Freud w końcu uznał, że ten lęk wynikał z nierozwiązanego kompleksu Edypa, oznaczającego seksualne pożądanie Hansa wobec matki.

3.    Podejście Freuda do studiów przypadku miało charakter intensywny i jakościowy. Niektórzy krytykowali go za używanie tej metody, twierdząc, że Freud wyprowadzał zbyt kategoryczne wnioski na podstawie zbyt małej ilości informacji.