26 27

czerne jednosiek leksykalnych. W tych wypadkach, w których autor nie mógł sobie poradzić z ustaleniem równoznaczni ka danej jednostlj należącego do systemu leksykalnego języka ogólnopolskiego, podawany był jej błiskoznacznik.

Na charakterystyki znaczeniowe jednostek za pomocą definicji (w tym także na strukturę definicji) nie nakłada się z góry żadnych ograniczeń. Wszelkie definicje muszą jednak spełniać elementarne warunki poprawności dość powszechnie przyjmowane we współczeam literaturze z zakresu semantyki leksykalnej.

W SPPiW stosowane są dwa rodzaje definicji: przedmiotom i jmnajęzykowe. Definicje przedmiotowe spełniają postulat przekład noścL to znaczy że definiens (właściwa część definicji) podstawiony na miejsce jednostki definiowanej (definiendum) w wypowiedzeniu, w któJj rym jest ona użyta, nie narusza jego poprawności semantycznej) W definicjach metajęzykowych, z założenia nie spełniających postulał przekładalnoścl definiowana jednostka traktowana jest jako wyrazenig językowe. Oba rodzaje definicji mogą mieć charakter kontekstowy lut* bezkontekstowy. Zależy to przede wszystkim od cech syntaktyczajł definiowanej jednostki leksykalnej, na przykład jednostki niewypowig dzeniotwórcze awalencyjne mają z reguły definicje bezkon tekstowa por. dupa 'część dała, na której się siada’, a jednostki wypowiedzenia twórcze — definicje kontekstowe; por. ktoś, podpiźdzU coś konudj Tctoś, ukradł coś komuś/.

Część definicji metajęzykowych jest zredukowana do charakterja tyki zakresu odniesienia jednostki. Definicje takie mają z reguły kształt frazy rzeczownikowej w miejscowniku (frazy typu o kimś a| o czymś), np. dupu o kobiecie, traktowanej-jaka obiekt zainteresowań seksualnych¹. Jeżeli właściwa definicja przedmiotowa jednostki jat poprzedzona charakterystyką jej zakresu odniesienia, to te dwieczęad formuły definicyjnej oddzielone są od siebie dwukropkiem. Np. ktoś podupczył tobie. *o partnerze aktywnym: ktoś spędził trochę czasu na uprawianiu seksu’.

Jeżeli w postaci jednego wielosegmentowego ciągu rejestrowaaąjsą dwie jednostki wymiennoczkmowe (lub większa ich liczba), to ich definicja dostosowana jest do formy tylko pierwszego z zaręjem rowanych segmentów wymiennych tych jednostek; np. ktoś, vĘjm wUi wkurwia się na kogośj a. coś. Tctoś, zdenerwował się na kogoś^a. z powodu czegoś’.

Ponieważ wielu jednostkom trudno jest przyporządkować jedaąj ścisłą charakterystykę semantyczną, dość często podaje się niezakżM 21 od siebie charakterystyki alternatywne, na przykład za pomocą ait

nacechowanego pragmatycznie równ ©znacznika (lob blisk ©znacznika) jednostki i za pomocą definicji metajęzykowej; np. dupa 'oferma’ 'o kimś pod jakimś względem niezaradnym’; albo za pomocą dwóch (lub większej liczby) odrębnych definicji; np. ktoś, pierdoli coś a. kogoś? 'kogoś, nic nie obchodzi coś a. ktoś,' Tctoś, ignoruje coś a. kogoś/ Tctoś, ma do czegoś a. do kogoś, wrogi stosunek’. Wydaje się, iż jest to rozwiązanie lepsze od arbitralnego wyboru charakterystyki semantycznej jednostki, której znaczenie ujawnia się często dopiero w szerokim kontekście i trudno jest je sprecyzować. Takiego sposobu opisu jednostki nie należy traktować jako „maskowania” jej niejednoznaczności: przyjmuje się, że jednostka jest monosemiczna, i że odbiorca może dokonać wyboru jednej z zaproponowanych charakterystyk. Alternatywnych opisów semantycznych również nie należy utożsamiać z opisami przez wyliczenie. Z zastosowania wyliczenia w budowie defmiensa można bowiem wnioskować, iż między poszczególnymi członami wyliczenia, a taicie między każdym członem wyliczenia a definiowaną jednostką, zachodzi relacja równoznacznośd. Takie założenie charakterystyki semantycznej jednostek w SPPiW nie jest przyjmowane. Trzeba podkreślić, iż charakterystyki alternatywne są od siebie całkowicie niezależne. Granice każdej charakterystyki semantycznej są wyznaczane za pomocą łapek * ’. Rozwiązaniem z metodologicznego punktu widzenia lepszym, niż tu przyjęte byłaby prezentacja wyłącznie jednej charakterystyki semantycznej każdej jednostki, charakterystyki zbudowanej z elementów prostych (niedefiniowainych). Na obecnym etapie analizy znaczeniowej jest to jednak niemożliwe.

11. Kwalifikatory pragmatyczne jednostek

Cechy pragmatyczne jednostek leksykalnych zarejestrowanych w SPPiW charakteryzuje się za pomocą kwalifikatorów. Za podstawowe w tym słowniku kwalifikatory uznawane są etykietki zapisywane w postaci skrótów: przekl., posp.Jwulg., wulg., wulg.!, wulg. obycz. — zob. p. 1 i 2 oraz „Oznaczenia — skróty literowe”. Każdej jednostce leksykalnej przyporządkowany jest co najmniej jeden z tych kwalifikatorów. W sposób od nich niezależny stosuje się w charakterystyce niektórych jednostek dodatkowe kwalifikatory pragmatyczne. Najczęstsze z nich zapisuje się w postaci skrótów (por. np. eufemĄ pogard., żart.), pozostałe — całymi wyrazami.

Ze względu na miejsce kwalifikatora pragmatycznego w artykule hasłowym rozróżnia się kwalifikatory zbiorcze i indywidualne. Pierwsze    27