262 263

nie jej walory edukacyjne w toku nauki szkolnej. Organizowanie zatem grup wymaga uwzględnienia kilku podstawowych przesłanek.

W każdej klasie szkolnej można stwierdzić występowanie okres lonych stosunków społecznych między poszczególnymi dziećmi li same dzieci mają zarówno pozytywny stosunek do niektórych dzieci w klasie (chcą się z nimi przyjaźnić, razem pracować) jak i negatywny (nie chcą razem pracować). Występują również w klasie różne an tagonizmy między poszczególnymi dziećmi bądź między grupami¹. Nauczyciel przystępując do organizacji grup w klasie powinien znać stosunki społeczne występujące między poszczególnymi dziećmi. Należałoby prowadzić odpowiednie badania. Można w tym celu wykorzys tać metody badań socjometrycznych. Badania przeprowadzamy w sposób następujący: proponujemy dzieciom, aby przygotowały karteczki i odpowiedziały pisemnie, podaję przykładowo: z kim chciałbym siedzieć w ławce i dlaczego oraz z kim nie chciałbym siedzieć w ławce i dlaczego? Mogą być również inne pytania (np. kogo lubię najbardziej w klasie? kogo lubię najmniej?). Po postawieniu pytań dzieci piszą na kartce odpowiednie nazwiska. Zebrane przez nauczyciela kartki dają mu ogólny pogląd na stosunki społeczne panujące w klasie². Dzięki temu będzie mógł przeprowadzić względnie trafny dobór dzieci do grup. Podstawą tego doboru będą więc wyniki badań socjometrycznych, życzenia dzieci oraz zamierzenia edukacyjne urzeczywistniane przez szkołę. Zorganizowane w ten sposób grupy będą wyrównane pod względem osiąganych wyników nauczania oraz zmniejszy się prawdopodobieństwo powstawania w klasie grup antagonistycznych. Tego typu grupy mają charakter na wpół formalny.

Podstawowym warunkiem należytego funkcjonowania grupy jest istnienie określonych więzi społecznych między poszczególnymi jednostkami należącymi organizacyjnie do danej klasy szkolnej. Metody socjometryczne, nie jedyne oczywiście, pozwalają, zwłaszcza edukacji wczesnoszkolnej, z dużym prawdopodobieństwem określić wzajemne interakcje społeczne między dziećmi. Chodzi o to, aby poszczególne dzieci należące organizacyjnie do danej grupy przewijały we wzajemnych interakcjach społecznych postawę życzliwości interpersonalnej, aby w określonej grupie nie było takich dzieci, między którymi występowałyby stosunki typu antagonistycznego.

Więź społeczna, podstawowy socjologicznie warunek funkcjonowania grupy, nie kształtuje się od razu. Powstaje w wyniku stopniowego „zżywania się” poszczególnych członków w grupie. Proces ten może zachodzić wolniej lub szybciej. Oparcie doboru dzieci do grup na przedstawionym założeniu przyspiesza proces zżywania się poszczególnych członków grupy.

Dobór dzieci do grup wymaga uwzględnienia jeszcze jednego założenia. Względy edukacyjne nakazują, aby poszczególne grupy działające w klasie były mniej więcej jednolite pod względem postępów w nauce. Tymczasem, a szczególnie w edukacji wczesnoszkolnej, występuje zależność między wynikami w nauce poszczególnych dzieci a ich popularnością w zespole klasowym³. Im lepsze postępy w nauce szkolnej uzyskuje dane dziecko, tym wyższy jest w zasadzie jego wskaźnik popularności w zbiorowości dziecięcej tworzącej klasę, albo innymi słowy: uzyskuje większą liczbę „wyborów socjometrycznych”. Jeżeli natomiast sytuacja danego dziecka jest krańcowo różna, wówczas zwiększa się liczba „odrzuceń socjometrycznych”.

W tej sytuacji ustalenie w klasie grup uzyskujących w całości mniej więcej jednakowe postępy w nauce szkolnej nie jest bynajmniej sprawą prostą. Niemniej, uwzględniając aktualny układ stosunków społecznych w klasach, organizowano grupy w ten sposób, aby w ich skład wchodziło jedno dziecko z poziomu pierwszego, dwoje dzieci z poziomu drugiego i jedno dziecko z poziomu trzeciego. Grupy zatem, ze względu na postępy w nauce, miały charakter zróżnicowany. Podczas organizowania grup dziecięcych na terenie klasy dokonywano racjonalnego kompromisu między aktualnym układem stosunków społecznych a potrzebami edukacyjnymi.

Aktywność grupowa występuje w procesie edukacyjnym co najmniej w dwóch formach: jako aktywność grupowa jednolita i aktywność grupowa zróżnicowana. Podstawowym kryterium różnicującym oby-

263

1

   Por. wyniki badań opublikowane w artykule: Struktura społeczna klasy szkolnej a problem indywidualizacji. „Ruch Pedagogiczny” 1973 nr 1, s. 180-191.

2

¹ Por.: M. Pilkiewicz Postępy w nauce a popularność w zespole klasowym w młodszym

3

średnim wieku szkolnym. „Psychologia Wychowawcza" 1963 nr 5, s. 437-445.