2

642 deontologia nauczycielska

przyjmuje na siebie na skutek codziennych określonych działań, jakie wynikają z istoty procesów edukacyjnych. Wiążą się one z działaniami o charakterze dydaktycznym, wychowawczym i opiekuńczym. Wykonuje je odpowiedzialnie wówczas, gdy towarzyszy jemu przekonanie, iż działa kompetentnie, w najlepszej wierze, zgodnie ze swoją wiedzą i kwalifikacjami.

Podjęcie pracy pedagogicznej, a wiec wejście w społeczną role nauczyciela, czynTgS odpowiedzialnym za pnwinrzęną jemu grupę uczniów i każdego ucznia z osobna. Ponoszenie odpowiedzialności jest przypisywane nauczycielowi, ma charakter egzogeniczny bowiem jest wywoływane przez czynniki zewnętrzne. Branie odpowiedzialności ma wymiar wewnętrzny, ma charakter endogeniczny i wiąże się z formacją osobowościową nauczyciela, z jego autentycznymi zainteresowaniami i zamiłowaniami zawodowymi, nie bez znaczenia jest tu predyspozycja, czyli zdolność do obcowania z dorastającymi/podopiecznymi, dążność do prowadzenia w mikroprocesach społecznych, które w rzeczywistości edukacyjnej przyjmują postać procesów dydaktycznych i wychowowczo-opiekuńczych. Dojrzałość nauczyciela do brania odpowiedzialności za rozwój intelektualny i moralny ucznia wiąże się ze szczególnym upodobaniem (predylekcją) wykonywania tego zawodu, co odzwierciedla się w motywacji jego wyboru, jak i jego całożycio-wej kontynuacji.

Pociąganie nauczyciela do odpowiedzialności jest następstwem konfliktu pomiędzy jego etyczną świadomością a oceną profesjonalnego działania, które ma zawsze znamiona wolnego wyboru. Odpowiedzialność jest związana z wyborem, nie może istnieć bez wolności wyboru. Przyczyną pociągania nauczyciela do odpowiedzialności jest jego działanie niezgodne z przyjętymi zasadami tzn. oparte na świadomym lekceważeniu wartości, które są trwaniem relacji między nauczycielem a uczniem, a zarazem źródłem jego obowiązków moralnych i powinności etycznych. Działanie odpowiedzialne jest zatem takim rodzajem działania, kiedy nauczyciel, kierując się dobrem i prawdą, świadomie aprobuje ich skutki. Nauczyciel, który te podstawowe wartości czyni podstawą relacji z uczniem, osiąga coś więcej niż posłuch u ucznia. Dzięki nim ukazuje, co jest warte przeżywania z własnej woli i z wolnego rozsądku, bowiem źródłem zasady i krv-teriumautorytetu moralnego nauczyciela po-_zosta|e zaw^c7n ^yąifnY ^gamoumiar, który wyraża sie zobowiązaniem i moralnym~po-świadczeniem legnie bycie nauczycielem oznacza z iednei strony zrzekanie się wielu rzeczy i spraw w imię własnej godności, pra-wości i odpowiedzialności, zaś z drugiej stro-nyTiprzytamnia toTże^mienTómrwyźnaczni-ki postawy Timing ttnję-oiędl.-ynjpgo źródłem jego etycznych powinności.

Deontologia nauczycielka, czyniąc przedmiotem refleksji godność, prawość i odpowiedzialność traktowanych łącznie jako wyznaczniki postawy moralnej nauczyciela, stara się przybliżyć podmiotowo-osobowościowy aspekt tego zawodu. Stoi ona na stanowisku mówiącym, że Podstawowym warunkiem kształtowania postawy zawodowej iest oyębifitfl ^knrnp°-Jęncja moralna, która należy traktować iako właściwość osobnicza każdego nauczyciela. Należy ją rozumieć jako biegłość, którą uzyskuje się w procesie profesjonalnego doświadczenia poprzedzonego formacją całej osobowości kandydatów do tego zawodu. Sam poziom kompetencji moralnej będzie zależał od ciągłej samokontroli, zdyscyplinowania i konsekwencji, których punktem odniesienia są uniwersalne wartości i wynikające z nich normy moralne uwyraźnione w obowiązkach i powinnościach etycznych, zwłaszcza tych, które wyznaczają obszar etyki zawodu nauczycielskiego. Nie mogą one stać w jakiejkolwiek sprzeczności z pojmowaniem ucznia, wychowanka, podopiecznego jako dobra samego w sobie.

Podstawowe obowiązki i powinności etyczne nauczycieli na ogół deontologia nauczycielska ujmuje w następujące grupy: 1) wobec uczniów; 2) wobec siebie i zawodu; 3) wobec innych nauczycieli; 4) wobec środowiska (społeczeństwa). Wypełnianie ich konkretnymi normami, pełne uświadomienie nauczycielom ich woli i znaczenia w procesie regulującym relacje pomiędzy nimi a wszystkimi podmiotami edukacji, wreszcie przestrzeganie, stosowanie się do nich, czy kierowanie się nimi stanowi o zaufaniu i nadziei, jakimi obdarowuje się nauczyciela.

Deontologiczny wymiar działalności zawodowej nauczyciela można analizować w aspekcie jego społecznej roli w życiu publicznym, która jest świadectwem jego sprawności moralnej. Sprawności moralne to nabyte przez pracę, jako zespół czynności doskonalących wolę, takie cechy osobowe, bez których człowiek nie jest moralnie dobry i nie ma warunków dobrego wykonywania dzieła. W przypadku nauczyciela do pierwszoplanowych sprawności moralnych deontologia nauczycielska jest skłonna zaliczyć: 1) autokreatywność; 2) samodyscyplinę; 3) sumienność; 4) pracowitość.

Autokreacja nauczyciela jako sprawność moralna powiązana z powinnością stanowi podstawę stwarzania siebie samego jako potencjalnego podmiotu, którego cechą konstytutywną jest umysł poznający, a zarazem posiadający zdolność do kierowania własną drogą zawodową. Autokreacja wyznacza akt ..samookreślenia” rozumiany tu jako actus personalis, który dokonuje się w oparciu o wiedze o sobie samym oraz w oparciu o doświadczenie samego siebie. Autokreacja nauczyciela, u podstaw której leży samookreślenie profesjonalne, dokonuje się na podstawie sa-mozrozumienia, samooceny, samoakceptacji oraz samorealizacji w wymiarze moralno-etycznym.

SamodyscyplinaJpiEttmetrzna), która moź-ną rozumieć jako swoisty rodzaj posłuszeństwa samemu sobie, ma wzmacniać poczucie przyjętych na siebie obowiązków, za któreTiiuczy-.ciel odpowiada z reguły pTzed samym sobą. Samodyscyplina ma zabezpieczyć go przed możliwością popełnienia nadużyć moralnych w związku z wykonywaną pracą oraz przed popełnianiem błędów w sytuacjach trudnych, konfliktowych i ekstremalnych. Samodyscyplina powinna iść w parze z subordynacją, czyli podporządkowaniem się wymogom stawianym nauczycielom

Z kolei sumienność na gruncie deontologii nauczycielskiej traktuje się iako wierność uznawanym wartościom czy ideałom, chogiaź bar-^H7if?j kftjąpy    z wytrwałością, gorliwcT-

ścia, rzetelnością i solidnością w wykonywaniu zadarj prżypiRywanyeh-naugzycielowi.

Wreszcie pracowitość wiąże się z takimi cechami nauczyciela, jak: ofiarność, pilność. wnikliwość, dociekliwość, ale także uporczywość, cierpliwość, usilność czuJtonsekwęncja Analizowane nagruncie deontologii nauczycielskiej wartości moralne oraz wskazane przez nią sprawności moralne są podstawą powinności nauczyciela, a także etosu jego działań zawodowych (etos nauczyciela). Stanowią one paradygmat jego życia zawodowego i pozaza-wod owego.

Deontologia nauczycielska wskaznjn na konieczność respektowania moralnych zasad i norm, którymi nauczyciel powinien się kierować w ramach swojej profesjonalnej działalności.

Andrzej M. de Tchorzewski

Literatura: Gogacz M„ Czym jest etyka zawodowa, [w] Zagadnienia etyki zawodowej, (red.) A. Andrzojuk, Warszawa 1998; Gogacz M., Ku etyce chronienia osób. Wokół podstaw etyki, Warszawa 1991; Homplewicz J., Etyka pedagogiczna, Warszawa 1996; Etyka zawodu nauczyciela, (red.) K. Kaszyński, L. Żuk-Łapirfska, Zielona Góra 1995; Legowicz J., O nauczycielu. Filozolia nauczania I wychowania. Warszawa 1975; Molesztak A., Tchorzewski A., Wołoszyn W., W kręgu powinności moralnych nauczyciela, Bydgoszcz 1996; Odpowiedzialność jako wartość i problem edukacyjny, (red.) A. de Tchorzewski, Bydgoszcz 1998; Rola wartości I powinności moralnych w kształtowaniu świadomości profesjonalnej nauczycieli, (red.) A. de Tchorzewski, Bydgoszcz 1994.

DEPRESJA (ang. depressiort, niem. die De-pression, fr. dópressiort, ros. depresija) - najogólniej i popularnie opisywana jako stan psychiczny jednostki, związany z poczuciem nie-odpowiedniości, uczuciem przygnębienia, pesymizmem, smutkiem oraz obniżeniem aktywności i reaktywności.

Tak rozumiane depresje występują dość często, chociaż stosunkowo krótkotrwale. Przez psychiatrów depresja jest traktowana jako jedno z wielu zaburzeń nastroju, w którym powyższe objawy przybierają charakter skrajny i są nasilone. Depresja w tym znaczeniu może być objawem jakiegoś innego zaburzenia psychicznego, może stanowić także jeden z objawów zespołu, pojawiający się wtórnie przy jakimś zaburzeniu, lub też sama może być swoistym zaburzeniem. Często depresja maskuje się za skargami somatycznymi ze strony układu krążenia, układu pokarmowego czy innych narządów; także bólami głowy, kręgosłupa, bezsennością i przewlekle utrzymującym się lękiem, natręctwem, a nawet jadłowstrętem.