272'3

272

Roadzlnl

ło: jest biedakiem, ani * niego Inolo*. ant ntt, >>, ,_n,. . Ła T^oie serr-e. wfcwd*bv*«''    >.    _>v \

iy>» MWt.y, -<V    W'«»    \ <V \\    -    ' •    •,

Fotem rozwinął arcydzieło czarnej podłości politycznej, które umysł jego skonstruował w rygorystycznym stylu na podstawie tekstu: „Radia: om-nium malorum cupiditas” (Pożądliwość korzeniem wszelkiego zła). Całość jest zbudowana kunsztownie, w oparciu o scholastyczne rozróżnienia i pod-

iywwJć i iwussntycsną    or.^k? bsrwrtej cbkisiwśc. r którą

obrońca przedstawia podłość zabitego. Jean Petit rozpoczyna od wyliczenia dwunastu obowiązków, które obligowały księcia burgundzkiego, aby czcić króla Francji, kochać go i pomścić. Następnie mówca, poleciwszy się opiece Boga, Najświętszej Marii Panny i świętego Jana Ewangelisty, przechodzi do właściwego dowodzenia, które dzieli się na część odpowiadającą przesłance większej (rnaior). mniejszej (minor) i na konkluzję. Na począt

ku Jean Petit umieszcza wybrany przez siebie tekst: „Radia: omnium ma-lorum cupiditas." Z togo wysnuwa dwa korzystne dla siebie zastosowania: żądza rodzi odszczepieńców, płodzi zdrajców. Owe dwie zbrodnie — odstępstwo i zdrada — zostają następnie wyodrębnione, rozczłonkowane, a wreszcie pokazane m trzech przykładach. Jako prawzory zdrajców mówca przedstawia słuchaczom Lucyfera, Absalona i Alalię. Potem następuje wyliczenie ośmiu prawd, które usprawiedliwiają mord tyrana; ten, który spiskuje przeciwko królowi zasługuje na śmierć i potępienie, i to tym bardziej, im wyższe ma stanowisko; każdy może go zabić. ..Dowodzę tej prawdy przez dwanaście zasad na cześć dwunastu apostołów” **; trzy z tych zasad opierają się na wypowiedziach doktorów, trzy na słowach filozofów, trzy na zdaniach prawników, a trzy odwołują się.do Pisma świętego. Taki proceder ciągnie się dalej, dopóki mówca nie udowodnił ośmiu prawd; teraz przytacza on cytat z De casihus virorum illnstrium filozofa moralnego Boccaccio (philosophe mcral Boccace), a to jako dowód, iż tyrana można napaść z zasadzki. Z ośmiu prawd wynika osiem konkluzji (eor-rorailia) z dziewiątą jako przydatkiem, gdzie robi się aluzje do wszystkich tych tajemniczych zdarzeń, w których potwarz i podejrzenie przydzielają straszliwą rolę zamordowanemu. Wszystkie dawne podejrzenia, jakie prześladowały ambitnego i niepohamowanego księcia, rozżarzają się tu znów do białości: oto w r. 1392 Ludwik Orleański urządził rozmyślnie

fatalny bal des ardents, na którym jego brat, miody król, z trudem uszedł straszliwej śmierci w płomieniach; nie uszli jej natomiast jego towarzysze, którzy przebrani za dzikusów, zostali potrąceni trzymaną nieostrożnie pochodnią. Rozmowy, które Orleańczyk prowadził w klasztorze celestynów z „czarownikiem” Filipem de Mćzieres, dostarczyły z kolei mówcy materiału do wszelakich aluzji na temat planów morderczych i trucicielskich.

I ! • ł" ' I i I • t • I II

I -_(l\\ n i u    *    ’    .    .    ,    .    ii

......V » ,    ... i . V I..    Ul...u..* »\łilA\

w towarzystwie pewnego mnicha renegata, rycerza, giermka i pachołka; tam mnich przywołał dwóch na brunatno i zielono ubranych diabłów o imionach Ilereraas i Estramain, którzy swym diabelskim zaklęciem zaczarowali miecz, sztylet i pierścień: jyjźniej cale towarzystwo ściągnęło wfsfeJcs z źzzdterrjry z iforrffetKcn itd. ^arzret z oezzerii/r//rs?o ł&ikfAu oszalałego króla mistrz Jean umiał wysnuć jakiś ponury sens.

Uchyliwszy przy pomocy wyobrażeń biblijnych i sentencji moralnych wyrok na płaszczyźnie ogólnootycznei i stworzywszy kunsztownie atmosferę wstrętu i grozy, Jean Petit dał teraz upust nurtowi jawnych obwi-nień w części przemówienia odpowiadającej przesłance niniejszej (minor), która punkt po punkcie odpowiadała podziałowi przesłanki większej (maior). Namiętna nienawiść stronnicza atakuje tutaj pamięć zamordowanego z całą ostrością, do jakiej zdolny był ów pozbawiony hamulców umysł.

Cztery godziny przemawiał Jean Petit, a kiedy skończył, jego mocodawca powiedział: „Zgadzam się z wami.” ¹³ Usprawiedliwienie złożono w czterech egzemplarzach, kosztownych książeczkach, oprawnych w Moczoną skórę, iluminowanych złotem i miniaturami; były one przeznaczone dla księcia i jego najbliższych krewnych. Jedoń z tych egzemplarzy zachował się jeszcze w Wiedniu. Traktat można też było zakupić.¹⁴

Potrzeba nadawania każdemu wydarzeniu z życia kształtu moralnego przykładu, zdobienie każdego sądu w sentencję, dzięki czemu nabierał on charakteru poniekąd substancjalnego i stawał się niepodważalny, cały ów, krótko inówiąc, proces krystalizacji myśli znajdował swój najbardziej powszechny i naturalny wyraz w przysłowiu. W myśleniu średniowiecznym przysłowie odgrjw/a bardzo żywą rolę. Setki przysłów były w użyciu codziennym, a prawie wszystkie trafne i jędrne. Mądrość, która brzmi w przysłowiu, jest czasem trzeźwa, czasem zbawienna i głęboka, ton przysłowia jest często ironiczny, nastrój w większości dobrotliwy i zawsze zrezygnowany. Przysłowie nigdy nie głosi oporu, zawsze zaleca uległość. Ze śmiechem albo z westchnieniem pozwala triumfować samolubom i ocalać swą skórę obłudnikom. „Wielkie ryby pożerają małe. — Żle ubranych sadza się plecami do wiatru. — Nikt nie wstydzi się bez potrzeby/’¹⁵ Czasem brzmi to cynicznie. „Człowiek poty jest dobry, póki boi się o własną skórę. — W potrzebie wzywa się pomocy diabla.” ^lfi No dnie tej mądrości spoczywa jednak łagodność, która nie chce niczego potępiać. „Nikt nie jest tak podkuty, żeby się nie poślizgnął.” ¹⁷ Biadaniom moralistów na grzeszność i zepsucie ludzi mądrość ludowa przeciwstawiała swój roześmiany rozsądek. W przysłowiu mądrość i etyka wszystkich czasów i krajów za-

«n — TTi|l’/.lti<»n — .Tp«!'nń £rr«r1nlowlc