304 305

fctfMa 14

afmfcmmfatfcAttiB I ftkiMotfMttgo Mptktu kultury tratfycjonflfamu. modamfamu I pactmgdwr^

A*p»kt kuttuty

•adMsman

! Pefcb-.otJc*m rni

•pletwiwło^kuny Mg !•* t f»

OrrtrfcigN *M O '-l' •’ u Mg* sb*0*t' ♦«<U Bog)*?i pr««dą

< Jtoftmk OocNuJr' do prwwth : •> «'■**»#*< Iw*** ftaf i WM

*V* '**'»*• * to®* ’'**^m >-^v~ * hormtń i M*ram mm wfrV* .*c * «* lud**

p*t IV.--    > i o***'-' s* . ą

maragraoM i wamtrm (?<*&:# \"m mwiMii m*

Cjkwndk Kd » u*ra§ od*> vt T—uf

\0mwt» i a* tera** » »mwi«rm nMUMfp l*aiNMi rraułww* ja*.' prottuonra* saf o© porach umwerw^fł pora irah*\

PrwKj* jest MMK •- stanów awwwe umną liana*m»HW mm*. ktcwą «im poloat ttekonstmKqi. pofcarując mą c^-A"s-»-..s i uwarunHOMKna

istnop mm <ednoctt—ner* ■ Mowprawd. MCf« 34 narracy*"-: na tom* świata ata^otagtocny

Mg |M Onlwwn

Cptora jv..« .! ■! •■wnągn pal uz»«>** ■ _tf w /yera vnł»« .ftiyw po fełiwłci h!\U ';ufu moralnym ocom > rtowiasp ja* •pokapnip w swym ryi iu o rv<> *Mń w-3'y CłtowMi dobry io łon ht.-y ry}« po tatra* w *•*•*« » trpnao ncfantnym i docJtanym

t.tewth    i pokuta tą wpwam • rr*

rnVl'rT- rap wtofąi M. gi7echij. tirugni, ■rat włusłw ignoraotia. nt/atpd o?a? ulr.~ ’v.',w.«>M» :nr.‘.ⁱr;h w takim stanie Czvo <Mkpp to postępować zgodnie 1 ikaąygr^ ww*ą. powięksaPHc 14 i uh-ps/asąc Mb» u- jio oraz umyć* łudzi 1 Awai społeczny raMg fg zasad

Zgra jaat oprę- a « postaci poddawana lud? dyktatów: własnej prawdy

Dotwv jest wolność w postaci wjOor_u i-Khwduafoe! drogi Tycia, z możnością dokoor^ jej znwany w każdym momencie Odstąpienie od misjonarskiej pasji udosko-'?. 5- a Sv,:atn na rzecz tolerancji jest dobrem Zamiast poświęcenia się i cierpienia - afirmacp życia

przejawia się w następujących stwierdzeniach kwestionariusza Borowiak-

•    fturftu prawda jest w rględiu

•    famil ie- wiek? niw! wprawnych punktów widzenia na daną sprawę

•    Damę* v prawda może jutro okazać się b!ędnvm pngiąders

Taka konstrukcja wpisuje się w omawiany w poprzedni rozdziałach t\p kultury Furopy Zachodniej, z jej sil-nvm zaakcentowaniem wartości autonomii i egalitaryzmu. Hyc ma 8.1 przedstawia triadę kulturowa tradycjonalizm -modę; nizm postmodernizm nałożoną na wymiary wartość według Schwartza 1 mapę świata na nich rozpostartą.

Podcjici.i te cwkazują znaczny stopień zbieżności, mimo i.: wywód?,i się z różnych tradycji intelektualnych. W obu pi /spadkach występuję np konstrukt tradycjonali-,rmu. cltoc przysługują mu odmienne znaczenia: w teorii ń *artz 1 iest to typ wartości, natomiast w triadzie Baumana p.iiry Uo czynienia z korespondującym światopoglądem 1 ijyskuiwtn.« /sli r kształtem wiedzy o świecie, uzasadnianiem jej 1 k*'mu!iik< wameir- spolecztwm. Podkreślane kilka-kroime w p»»pi •edim ii rozd/ialaclt dwa rodzaje indywidualizmu f',i ix>dsMvyio misiizosiwa bądź autonomii} znajdują potwierdzenie w postaci rozróżnienia modernizmu i postmodernizmu. Oznacza to. ze podział na aksjologiczne lept stemołogiczne elementy kultury dotyczy bardziej jej zbiez nych aspektów niż rozłącznych opisów rzeczywistość

Tabela 8.1 zawiera syntetyczne porównanie trzech etapów kultury (głównie zachodniej! w obu rozpatryw-nych aspektach- epistemologicznym i aksjologicznym.

W idzimy, tytułem podsumowania, iz między określona wizją świata (światopoglądem) a wartościami nada;> cymi pożądany kierunek życiu występuje ścisły związek Wartości zostają ufundowane na proponowanej wizji świata: wierze, ze taki on naprawdę jest. Zależności między aspektami wierzenia i moralności najlepiej widać na przykładzie kultury tradycjonalizmu, gdzie Bóg jest jednocześnie i Prawdą, i Dobrem. Prześledźmy to w wydaniu chrze ścijańskim, które jest naszym kulturowym dziedzictwem Przyjęcie jako aktu wiary tezy, iż Chrystus poprzez męczeństwo, śmierć na krzyżu, a następnie przez zmart -wychwstanie odkupił ludzkość, było kamieniem filozoficznym dla większości Europy w okresie ostatnich dwódi tysiącleci. Zadaniem każdego chrześcijanina było indywidualne i grupowe wpisanie się w ten plan zbawienia, a organizacja kościelna służyła mu pomocą, ucząc, monitom-

304

f.płsKim?b>gi,» kulturowa I. Atrybucje przyczynowe, światopoglądy i aksjomaty społeczne

_I4v- koni minia* ptitr k»rv i mgradp 1ta epiKeiwłagia łączyły «ę wartości bycia dobrym chr7ciuMn*nem (wJfilędetn Boga i ludzi), których realizacja uprawdopo-dohfwlj panycypm k w planie zbawienia: aerpteme. paku-m fmmctmu’. furuenie cargo kr/rro były traktowane jako elementy dobrego mu

l't»Mim»derms!vi/nr odrzucenie Bofa reirzii•v^ru-, tonalnej na gruncie epistemologii powoduje że cierpienie i pHtmaiw iff staja się absurdalnymi, nikomu nieprarzeb-nymi gestami. Pozytywna jakość życia mierzona przyjemnością i zadowoleniem staje się wartością główna.

Analizy triady światopoglądowej częściej -.a dokonywane w konwencji eseistycznej analizy dyskursu niż 4=0-zytywistyc /nych" prac empirycznych. W tym tez sensie piąte Borowiak stanowiły istotną nowość. Trzy skałę T -M - P w jej kwestionariuszu maja bardzo dobre charakterystyki psychometryczne. a mierzone przez me typy mentalności prowadzą do wielu interesujących konsekwencji psychologicznych W obszarze relacji interpersonalnych okazuje się. że osoby tradyejonali styczne wchodzą w rria-cje intymne z wysokim poziomem zaangażowania, podczas gdy u osób metradygonalistycznych zaangażowanie je>t rosnącą funkcją czasu trwania związku (Borowiak.. Szarota. 2004).

Autorka przewidywała, że niezależnie od rożnie treściowych. zarówno tradycjonaliści, jak i moderniści będą się charakteryzować - w porównaniu z postmodermstami - wysokim poziomem potrzeby domknięcia poznawczego według koncepcji i pomiaru Kruglanskiego (Webster. Kru-elanski. 1994). Z kolei tradycjonaliści przejawiać będą konserwatywne preferencje polityczne, w przeciwieństwie do liberalizmu modernistów. Przewidywania te potwierdziły się w badaniach z udziałem młodzieży z organizacji katolickich, ówczesnej Unii Wolności oraz Unii Pracy. Potrzeba domknięcia w swym tradycjonalisty cznym wariancie sprzyjała konserwatyzmowi tożsamościowemu i solidaryzmowi społecznemu w gospodarce, w wariancie modernistycznym - liberalizmowi ekonomicznemu (Borowiak, Golec. 2004). Oba te światopoglądy pokrywają się ze współczesnym zróżnicowaniem politycznym miedzy PiSaPO.

Dominujący światopogląd współczesnych Polaków zawiera elementy tradycjonalistyczne i modernistyczne (niekoniecznie spójnie powiązane). Postmodernizm jest najsłabiej w nim obecny

Aksjomaty społeczne.

Przekonania o prawidłowościach rządzących światem

Przechodzimy do trzeciej, jednocześnie tytułowej, części rozdziału, wzniesionej na obu poprzednich. W szerszej perspektywie, psychologia atrybucji przyczynowych mieści się w modernistycznej wizji świata, choć sami badacze nie eksponują wprost tego wątku. Bez spojrzenia, które wmoda cześć druga m>zm by traktować pwbotógwr atrybucji jako neutralny wtuopoglądowi element pychotog* poznawczej Rzecz w tym jednak ze nt światopoglądzie re!;g‘j«o-tradycjonalśstYcznym we da stę /budowa; przyrzynowoso. tak jak jest on* rotmmm* w (modernistycznej; nauce. 1 kolej postmodernizm te* odchodzi od przyczynowosc) rozumianej jako podporządkowanie się rygorystycznym, ogóltryna pr iwom negując ich rsenienie - przyrufirmę; w sensie mnatopoglądowMH - na rzecz doświadczenia, opowiadam*. testom itp.

Aksjomaty społeczne - międzykulturowy projekt bodowezy Bondo-Leunga

Pojęcie aksjomat społeczny jest jedna z głównych inno-wagi v. psycbohigu międzykulturowe! w pierwszym dziesięcioleciu XXI w. Głównymi autorami międzykulturowego projektu badań nad aksjomatami są dwaj psychologowie z Hongkongu. Mkhael Bond i Kwok leung (Leung. Bond. 2006). Sylwetkę Bonda przedstawiam w ramce 8 4

Bond i Leung naw jzują do wcześniejszej literatury z zakresu psychologii atrybucji przyczynowych, natomiast nie uwzgłędniają szerszych analiz kulturowych, takich jak triada (T - M - P}

Co to sę aksjomaty społeczne? Sam wybór terminu aksjomat jest interesujący gihz oznacza on przekonanie, które z zatozema jest prawdziwe, me wymaga uzasadnień: jak tez uzasadnienia takowe zapewne nie istnieją. Autorzy proponują następującą definicję aksjomatów społecznych. Są to:

,Uugólnii>w pnakonanu o sobie umm spoi*jernwn i fizyt 7.;>vm otoczeniu lub o swiedt duchowym, któro występują w postaci stwicrdtenu zależności międ ty dwoma obiektami bądź pojęciami' flrung i in . 2002.i 2891.

Definicja ta oznacza ze aksjomat społeczny ma strukturę; A jest powiązane z B, przy czym związek ten może byt natury przyczynowej bądź korelacyjnej ! tak. np przekonanie „Ciężka praca prowadzi do nagrody' (Kto ciężko pracuje, ten będzie nagrodzony), stwierdza iż dla człowieka wykonującego pracę istnieje pozytywny związek między włożonym wysiłkiem a uzyskanymi przezeń rezultatami Na przykładzie przytoczonego przekonania autorzy podkreślają ogólny charakter aksjomatów: istnieje wiele typów pracy (zadań) oraz wiele typów nagród, a aksjomat dotyczy wszystkich możliwości (nie stawia ograniczeń)'.

Najistotniejsza jest jednak teza o neutralności ewaluacyjnej aksjomatów Ze względu na to. iz w świetle poprzedniego podrozdziału wątki epistemołogiczne i aksjologiczne kultury są jednak powiązane, należy tezie tej przyjrzeć się bliżej

'* w konkretnych przypadkach można mieć jednak wątpwcwsci natury semantycznej, czy tak rzeczywiście jest Stwierdzeni': Jjęzka praca prowadzi do nagrody’⁷, raczej wyklucza - prryrwjmawj w ięzvka polłkim - nagrodę wewnętrzna (munanentnaj. która jest bardao waa nym wzmocnieniem, jest tu ukryte, choc wyraźne zależenie aa?n>dv zewnętrznej

305

Aksjomaty społeczne. Przekonania o prawidłowościach rządzących światem