318 319

U i iA :5, '/yjMiłki i »fitMII|k«>W |    «WI't kłCIWłSyj

A . i: .i.. kMNiriMu jawnej agresji i .-ioimnaiu pi ze/ pro ₍ r,• i- brainitwu |)|.n cn.i f.!ik się dziali)? |rdną - nwilitoutti w\i^ifli^ydl u dwie ui«-/Ki dynamiki ktwifIłMti n. i *i'v paitini.iitn o nu?rówffi?| sili? j«’'i Icwicep-. ,.i ,K uiimi kwluuuwsgo, 14 spi«iwą którego agresję mo fr •■.•pi. -. il - mi bądź t»> drhumanu.uia ofuuy hąd? to trak i jQ MMMMM.

Itwtr /amfor f opresji nufd.ygrupoHri. Mimmfhaijti vv i«uii )<; po ontwaiHi. W słowniku literatury psychologie/ u | dla określenia warunków pizygotowująiYch i uzasad-łiM>u *. ■ Ii agresję miądiygrupową zmierzającą do desiruk , ji ivbs.7t.il występują terminy drhumaiu.Jiia (Aiwwon, \\ i|m >0 Akrrt. UJ^IW, s 53.1) ora?. dewafwuja o/wty (śraiih 1‘JRM, 233). (Jeśli ludzie będący członkami innej grupy pi u Ustawiani są np jako robactwu, lo siad już prosta konkluzja,    o zęba je wypknk, wytluc itp.) la pierwsza sy-

nwi iii 11 yc H.HA) jest jodnosnaczna i psuhołogit/me prosu.

A ~ A (agresja jest agresja)

Rzadziej ekstremalna agresja występuje w postaci ka-mufła/u. przypominającego znany /. psychoanalizy mechanizm obtonny reakcji pozorowanej, jako pmjażn lub wy /wolenie (/rstesmy wam przyjaciółmi 1 dlatego przyełusdzh my z bintnio pomocy w połaci zamslahwanm naszej miodzy 1 mro-go, bardziej sprawiedliwego ustroju ) len drugi rodzaj sytuacji (iw H RB) jest psychologicznie złożony i fałszywy w odniesieniu do realnych celów:

A H (agresja jest byciem w pi zyjażni)

Dlaczego w pewnych okolicznośc iach grupy ipaństwa) dominujące wybierają jedną, a w innych druga strategię? Diac /ego czasami mamy do czynienia z otwartą agresją popi/ed/oną dehumanizacją, a kiedy indziej z kamuflażem za sprawą leakcji pozorowanej? Zgodnie z proponowaną teo-ii.i c,tynnikiem pośredniczącym, który determinuje wybór stosowanego uzasadnienia, jest dystans kulturowy określając jak dalekie kulturowo są obie strony konfliktu. Przy du>vm dystansie kulturowym łatwiej jest dehumamzowac innYt h. lak np. było w przypadku europejskich kolonizato-iow w ich relacjach z podbijaną ludnością indygeniczną Afryki. Australii czy obu Ameryk. Z kolei, wobec grup sąsiadujących z opiesorem. które są etnolingwistycznie podobne, dehumanizacja jest trudniejszym psychologicznie zabiegiem, łatwiej jest natomiast przedstawić agresywne dążenia jako postępowanie wyrażające troskę i przyjaźń.

Pi owadzi to do sformułowania dwóch hipotez teoretycznych;

• / lehumam ac/u jako przygotowanie/uzasadmenie agresji rroęd/y ..‘rupowej występuje wówczas, gdy dystans kul-•.mowy między grupą dominującą i podległą jest duży. Należy uc -'ekiwać, ze rozbieżność między oficjalnym i|*i"jM<audowMn) oraz realnym obrazem relacji mię-<Jzvgrupowvch będzie wówczas niewielka, a wzajemna wrogość będzie pr zenikać obustronne relacje.

Natomiast:

§ Keala tj ;*oznn>wana wy stępuje wówczas, gdy różnice kuł-lurowł między oprworem a ofiarą są niewielkie Konflikt jęst wtedy pi /«-(*• lawuny projs.iv.* udowo jako relacja

Rycina 81

Stosunki polsko-rosyjskie w sześciu okresach historii ŻMos'    mimnę

przyjaźni, a proces zniewalania - jako wyzwolenie lub pomoc, powodując znaczną rozbieżność z realnie odbie-tany mi stosunkami, której elektem jest wysoki poziom cynizmu społecznego po strome podporządkowanej

Obie te hipotezy są pizedstawione graficznie na rynnie 8.8

Danych empirycznych odnośnie do dystansu między Polską a naszymi sąsiadami ze wschodu i zachodu dostarcza wykres zamieszczony w rozdziale czwartym (patrz ryc. 4.10). Ptzypominam. że Polska nie różni się od Rosji w żadnym z dziewięciu wymiarów GLOBE, natomiast od Niemiec różnimy się znacząco w czterech przypadkach, a także we wskaźnikach zagregowanych. Dane te stanową pierwszy etap procesu weryfikacji przytoczonych hipotez Etapy kolejne dotyczyły pomiaru stopnia rozwiewu między oficjalną a realną wizją wspólnej historii oraz konsekwencji tej rozbieżności dla cynizmu samych badanych. We współpracy z Joanną Więckowską zrealizowaliśmy program badawczy nad reprezentacją relacji polsko-rosyjskich w drugiej połowie XX w. (Boski. Więckowska, 2005: Więc kowska. Boski. 2007 Boski. Bilas-Henne, Więckowska. 2008), w którym weryfikowaliśmy hipotezę związku reakcji pozorowanej z cynizmem.

Badanymi byli Polacy z trzech miast położonych iu geograficznej i kulturowej osi wschód - zachód: Białystok,

^,v Badanie prowadzono w lalach 2003-2005 w ramach grantu KBN poświeconego uprzedzeniom polsko-rosyjskim. Koordynatami grantu byt prof. Andrzej de la/ari. Badania byty międzypokoleniowi:-obejmowały rodzica- matkę lub ojca oraz jego dorosłe dziecko: córię bądź syna, którzy byli studentami lokalnych uczelni Osobą kontaktowi z daną rodziną by) przedstawiciel młodszego pokolenia Badanie 10/ poczynało się wówczas, gdy dziecko-siudent i następnie za jego pc-wednictwem rodzic wyrażali zgodę na uczestnictwo Wyniki pnmwn» międzypokoleniowych nie sa uwzględnione w niniejszym opracowane

318

Rycina 8.10

Powitanie Leonida Breżniewa przez Edwarda (Marka I mieszkańców stolicy; lipiec 1974

żwoto Fowm/Jan Morek

Rycin* 8U

Pierwsze Barny Polski i Rosji: Jolanta Kwaśniewska I Ludmiła Putina w trakcie wizyty pary prezydenckiej w Polsce, luty 2002

//ękfto

Warszawa i Zielona Córa'¹ oraz Rosjanie z Moskwy (łącznie po 100 mieszkańców z każdego miasta). Uczestnicy mieli za zadanie oszacowywać stosunki bilateralne w sześciu okresach historycznych; 1) stalinowskim (do połowy lat 50.1.2) dekadzie Gierka (lata 70.), 3) pierwszej Solidarności i stanie wojennym, 4) pieiestrojce Gorbaczowa 11985-1989), 5) transformacji za prezydentur I.. Wałęsy i B. Jelcyna; oraz 6) początku XXI w., w okresie kadeiuji prezydentów A. Kwaśniewskiego i W Putina. Użyto w tym celu 15 7-punktowych skal (np. stosunki: partnerskie :a borczo-poddańcze: uczciwe - oszukańcze: upokarzacie opar te na szacunku), na których badani oszacowywali wersję oficjalną oraz realną relacji między obu krajami w danym okresie Rycina 8 9 przedstawia wyniki dla obu aspektów ocen w sześciu okresach historycznych minionego pięćdziesięciolecia (1950-2000).

Wśród badanych Polaków potwieidzil się wyia/ny rozziew między obiema wersjami wzajemnych stosunków (fu 27jj ² 961,88, i/ -- 0.779): przy czym stopień rozbie/ nościuzależniony był w istotny sposób od okresu historycznego. którego dotyczył (/< ,ni.>} = 185,78. iy 0,405) Wfaz z przybliżaniem się do wspolczesnosu pi zewaga wer sji oficjalnej nad realną malała na zasadzie efektu zamyka jących się nożyc. Proces ten wyraźnie nasilał się wraz. ze słabnięciem ZSSR i iowaizyszył ii)).idkowi komunizmu". Wśród Rosjan stan rozbieżności między oficjalnymi a r/e-czywisrymi stosunkami był również zaakcentowany (fu ,_J5j - 70,78, ty - 0.56 i), jednak utrzymywał się na lym samym poziomie, niezależnie od okresu historycznego. W porównaniu z perspektywą Polaków, dla Rosjan stosunki między obu krajami były mniej skiajne w obszarze uf i

cjalnej. propagandowej doskonałości maz mniej skrajnie negatywne w rzeczywistym odbiorze, zwłaszcza zaś w okresach, gdy przewaga silv po strome ZSSR oznaczała pełną wasali/aiję Polski ( o ciekawe perspektywy Pola k(.«w i Rosjan całkowicie upodobniły się w latai ii po trans-tbrmacj.itli politycznych w obu krajach na przełomie lat i980,1990 Uzyskaliśmy więc wynik potwierdzając, istnienie silnego potencjału cynizmu spolrc znegn i w u lacjacii międzypaństwowych okresu komunistycznego szczegół me wśród Pniaków.

W kolejnym kroku dowodowym należało wykazać, ze potencjał fen i/ęc /y wisac był aktualizowany. W rym cełu w procedurze badawczej /.i.losowano serię 14 fotografii odnoszących się do dobrze utiwalonych w pamięci huto lycznej sten, w których Polacy koniaki owali się / Rosja nami Myły to zdjęći.i < zęsto cmitowąflr w gazetach maz telewizji, obecne w albumach i podręcznikach hisiorycz nycli. Niektóre z mdl dotytzyly postaci pr/ywodcow (np. Gierek Breżniew, Jaruzelski Gorhaizow. Wałęsa -Jelcyn. Kwaśniewski Putni), inne osób i wydarzeń mniej s/ej rangi państwowej, .n / symbolu znych (np. kosmo ii.iuci Hermaszewski i Klimuk. zwyc ię/cy Wyścigu Pokoju, kolarz Ryszard S/uikowski i drużyna i ad zje' k.i pu zyden towe Kwaśniewska i Pul ma itp),

/aląc/onr fol og talie pi/edslawiają powitanie sekreta iza genetalnrgo U KP/K i pi/ewodm< ząt/ego Rady Naj wyższej /55R luw Ieoiuda I Breżniewa prze³ I sekretarka Kt P/PR iow. I dw.irtla (derka i warszawiaków na iozpo częcie wizyty partyjno-państwowej w lipni 1974 i fryc 8 10} ora/ spotkanie pierwszych dum Jolanty Kwasniew-skiej i iudmily Puliny wkiakowic- zimą 200/ i (ryc. f.lif Pytaliśmy uczestników badali o uieiuyfikac ję tych zdjęć, odczucia i mterpiei.itje z nimi /wią/etu ora/ ■> @«t nę stosunków między obu krajami w okresie, jaki one syrnb<fii/u|.i Aby sprawi)/" U ufność naszego ront to³ zwania, i/ potencjał c ynizmu społecznego będzie i»ę wyrażą/ w sarkastyczno ironu znej mterpreui fi luózktth mlenep, poszukiwaniu ukrytych motywów nieufności >tp przed

319

Cynku³ widzenie świata społecznego w Pas< > Oki esy komunizmu i p&tt kmnoniMyciMi fraitafunnacji

1

ptsteroologiu kulturow.i I Atiybucje przyczynowe, światopoglądy i aksjomaty społeczne

2

tdtuMrf dodać kolejna jej odsłonę i wydaje się. te jzr/y sptęoo-nw iwpfzyjaznyrh wyd ttteń ostał nic h Ul Jponwi moczowa rewolucja na I.'kramu-, rurociąg naftowy po dnie Haiiykn, zakaz i rpwtu peMkiefo imtso. fanza antyrakletowa) efekr zamykających >i> no/y< mógłby irfe< odwróci³ rtii),

3

Historia obenu ³■ bad.mi.ii li kończy się w 2004 r ii/n