32 33 (30)

32 • Altea

i byliby tego dokonali... Lecz gdy zgładzi! ich syn Dzeusa [Apollo], ... obydwu, zanim pod skroniami wzeszedt im pierwszy zarost, zanim policzki okryty się bujnym włosem” (przeł. J. Parandowski, Warszawa, 1998, s. 144). A. przypisywano wprowadzenie kultu —> muz na —»Helikonie. • Jako pierwszy opracował ich losy Sofokles w niezacho-wanej tragedii Aloadzi. Przedstawiano ich na wazach i reliefach, np. na ołtarzu Zeusa z —> Pergamonu znajduje się fryz Otos walczący z Artemidą (II w. p.n.e., Pergamon-museum. Berlin). Powiedzenie „stawiać Pelion na Ossę” oznacza: włożyć dużo wysiłku i energii w wykonanie dzieła, które ma znikome szanse na ukończenie.

Altea, Altaja, córka króla Etolii —> Testiosa, małżonka —> Oj-neusa, matka -> herosa -»Meleagra i —> Dejaniry. Po śmierci syna Meleagra (zabójcy jej braci), spowodowanej przez nią spaleniem wróżebnej głowni, z rozpaczy popełniła samobójstwo.

Altis, święty gaj —» Zeusa w —»Olimpii. Była tam świątynia boga z jego słynnym posągiem dłuta Fidiasza, zaliczanym do siedmiu cudów świata. W świętym gaju odbywały się igrzyska. Patrz także Hippodameja.

Amalteja (łac. Amaltea),¹ piastunka, która na górze —> Ida (Kreta) karmiła -»Zeusa, gdy był niemowlęciem, ukrywając go przed -»Kronosem, który chciał go pożreć.² Według innej legendy była to koza, która wykarmita Zeusa w grocie mieszczącej się na Krecie. Bóg, wynagradzając ją, dał jednemu z jej rogów tę właściwość, że mógł się on wypełnić płodami ziemi. Był to tzw. —> róg obfitości. Koza ta została przemieniona w gwiazdę Capelta ('koza¹) albo w gwiazdozbiór Koziorożca.

Amata, żona króla Lacjum -> Latinusa, matka -» Lawinii. Przyrzekła córkę królowi Rutulów, Turnusowi, ściągając na siebie nieprzychylność starającego się o jej rękę —> Eneasza. Usiłowała nie dopuścić do małżeństwa córki z Eneaszem, podburzając kobiety laurenckie przeciwko Trojanom. Gdy dowiedziała się o zwycięstwie Trojan i śmierci Turnu-sa, popełniła samobójstwo. Postać A. znamy z -» Eneidy (ks. VII, w. 343 n.; ks. XII, w. 595) Wergiliusza.

Amazonki, plemię wojowniczych kobiet zamieszkujących głównie Kaukaz i Azję Mniejszą. Ich nazwa prawdopodobnie pochodzi od greckiego słowa ‘amazós’, co znaczy ‘bez piersi'. Jak głosi legenda, obcinały sobie prawą pierś (choć według innej wersji wypalały ją), aby było im łatwiej napinać luk. Nosiły także topory o półksiężycowa-tych ostrzach. Na czele A. stała królowa. Często prowa-

Tors Amazonki

Ambrozja* 33

Walka Greków z Amazonkami

dzity wojny, podczas których odznaczały się dzielnością. Jako świetne łuczniczki brały też udział w polowaniach. Czciły boginię łowów ->Artemidę, szczególnie Artemidę Efeską. Mit o nich łączy się z mitem o wojnie trojańskiej, podczas której walczyły pod wodzą swej królowej —> Pen-tesilei po stronie -> Priama. Kiedy -» Achilles zabił ich królową, wycofały się z walki. Dzięki przekazom greckiego historyka z I w. p.n.e., Diodora Sycylijskiego, oraz pisarza Pauzaniasza z II w. nasze wyobrażenie o A. staje się bogatsze. • Walki z tym wojowniczym plemieniem kobiet inspirowały już w starożytności greckich i rzymskich artystów, o czym świadczą malowidła wazowe (począwszy od VII w. p.n.e.). Amforę czamofigurową Amazonomachia Herkulesa, nawiązującą do wyprawy -> herosa do kraju A., by zdobyć -»pas królowej —> Hippolity zapewniający zwycięstwo, posiada w swych zbiorach Muzeum Narodowe w Warszawie. Zachowało się także wiele rzeźb przedstawiających A., a PP Rubens namalował obraz Bitwa Amazonek (1618-1620, Alte Pinakothek, Monachium), ambrozja, ¹ przygotowywany na bazie miodu pokarm bogów olimpijskich, zapewniający im nieśmiertelność i wieczną młodość. Często podawano go z -* nektarem, boskim napojem nieśmiertelności. ² A. to również nazwa święta dedykowanego -> Dionizosowi w Jonii (na zach. wybrzeżu Azji Mniejszej), obchodzonego podczas winobrania. ³ Nazwa użyta metaforycznie oznacza przysmak, delicje. Boskie pachnidła to również a. (Homer, Iliada,