374 375 (6)

374

<Hui

375

CifW III. Podstawy makroekonomii

13.2. Rodzaje wahań cyklicznych

Najczęściej wyodrębnia się trzy rodzaje wahań cyklicznych: cykle Kitchina (trwające około 3.5 roku), cykle Juglara (8-10 lat) oraz cykle Kondratiewa (50-60 lat)^;. Nazywamy je inaczej cyklami krótkimi (lub cyklami zapasów), średnimi i długimi. Cykle o różnej długości pozostają wobec siebie w określonej relacji. Krzywa cyklu dłuższego jest trendem cyklu krótszego (cyklu niższego rzędu). Faza wzrostowa cyklu dłuższego przedłuża fazy wzrostu w cyklu krótszym; faza spad-kowa pogłębia i przedłuża fazy spadku.

Przedmiotem naszej dalszej analizy będą cykle średnie (cykle Juglara). Ich występowanie zapoczątkował kryzys w Anglii w 1825 r. W miarę postępów uprzemysłowienia cykle koniunkturalne obejmowały swoim zasięgiem coraz wię. kszą liczbę krajów. Kolejne kryzysy rozpoczynały się w latach: 1836. 1847, 1857 (pierwszy kryzys obejmujący całą Europę i Amerykę). 1866. 1873 (najcięższy i najdłuższy kryzys w XIX w.). 1882. 1890. 1900. 1907, 1920. 1929. 1937. Kryzys w 1913 r. został przerwany przez pierwszą wojnę światową; kryzys w 1937 r. został przerwany przez przygotowania do drugiej wojny światowej. Kryzys lat 1929-1933 okazał się najcięższym kryzysem; w Stanach Zjednoczonych i Niemczech produkcja spadła o ponad 40%. Sytuacja spowodowana tym wielkim kryzysem podważyła liberalne przekonania o skuteczności samoregulacji rynkowej, przygotowała grunt dla interwencjonizmu państwowego. Interwencja państwa nie zapobiegła jednak całkowicie kryzysom. Po drugiej wojnie światowej nadal obserwujemy wahania cykliczne, chociaż w nieco zmodyfikowanej postaci.

Cykle powojenne charakteryzują się zmniejszeniem amplitudy wahań. Jest to niewątpliwie skutek interwencjonizmu państwowego, ale także przemian strukturalnych oraz korzystnych warunków akumulacji kapitału, przynajmniej przez dwa pierwsze powojenne dziesięciolecia. Pewien wpływ na te zmiany wywarła również „dezintegracja" jednolitego cyklu światowego na niezsynchronizowane ze sobą cykle krajowe. Osłabienie koniunktury w jednym kraju mogło być łagodzone przez wymianę międzynarodową. Na przykład kryzysy w Stanach Zjednoczonych wystąpiły w latach: 1949. 1957-1958. 1967, podczas gdy w Europie Zachodniej jako całości w latach 1952-1953, 1958. 1962. 1967. Wydarzenia początku łat siedemdziesiątych - gwałtowny wzrost cen żywności (1972 r.) i ropy naftowej (1973 r.) - doprowadziły do ponownej synchronizacji cykli w skali światowej. Kolejne kryzysy wystąpiły w latach 1974-1975 i 1981-1982. W 1983 r. rozpoczęło się w Stanach Zjednoczonych ożywienie, które trwało prawic do końca 1990 f-podobnie w Kanadzie, Japonii i kilku krajach Dalekiego Wschodu. Po tyto

■' Pomijamy wahania sezonowe oraz cykle odnoszące się do poszczególnych gałęzi, np. cy^kj^c w budownictwie, cykle w przemyśle stoczniowym, cykle w produkcji trzody chlewnej (tzw. cykK świńskie).

Ko/d/ial 13. Cykl koniunkturalny

jgim okresie dobrej koniunktury nastąpiła recesja, która trwała do początku 1992 r. (wtedy właśnie w Stanach Zjednoczonych pojawiły się symptomy oży-1 wienia gospodarczego)⁵.

13.3. Cykl a wzrost gospodarczy

B Zdefiniowaliśmy cy kl koniunkturalny jako okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej. Definicja ta jest niepełna, nic uwzględnia bowiem bardzo / istotnego spostrzeżenia wynikającego z analizy wielkości makroekonomicznych (np. dochodu narodowego) w długim okresie. Analiza tych danych wykazuje co prawda, że poziom dochodu narodowego faluje, tzn. przemiennie rośnie i spada, lecz na ogół po każdym cyklu znajduje się na wyższym poziomic niż poprzednio. Wahania odbywają się więc nie wokół linii równoległej do osi odciętych (rys. 13.2), lecz wokół linii wznoszącej się (rys. 13.3). Tę linię wznoszącą się. będącą graficzną ilustracją długookresowego wzrostu, nazywamy trendem. Możemy więc określić cykl koniunkturalny jako okresowe wahania aktywności gospodarczej wokół tren-

CZAS

Rysunrk 13.2. Gospodarka stacjonarna

CZAS

Rtsunck 13.3. Gospodarka wzrostowa

Jakie czynniki warunkują te dwa wyodrębnione zjawiska: trend i wahania Uicznc? Trend wzrostowy gospodarki jest związany ze zwiększaniem czynników •dukcji, szczególnie kapitału i pracy, oraz wzrostem ich produkcyjności. Oznacza

’ Por. R-E. Hall, 3-B. Taylor Makroekonomia. Teoria, funkcjonowanie i połinka. WN PWN. Warszawa 1995. ł. 28 i nast.