33 (577)

micznych, powstaje dopiero w socjalizmie, w warunkach społecznej własności środków produkcji. Ale i tutaj eksperyment musi być ograniczony do teorii szczegółowych, dotyczących określonych wycinków procesu gospodarczego: ogranicza go ponadto niemożliwość oderwania i izolowanie tych wycinków od całokształtu procesu gospodarczego. Prawa i teorie o charakterze ogólniejszym nie mogą być weryfikowane drogą eksperymentu: możliwa jest tutaj tylko weryfikacja historyczno-statystyczna ⁴⁹.

Sposoby wnioskowania w ekonomii politycznej

Postępowania badawcze, składające się na metodę ekonomii politycznej, posługują się pewnymi operacjami logicznymi, które polegają na rozmaitych sposobach wnioskowania, tj. rozumowania stwierdzającego prawdziwość pewnych zdań na podstawie innych zdań uznanych za prawdziwe. Współczesna logika rozróżnia trzy zasadnicze typy wmioskowania. Są nimi: dedukcja, czyli wysnuwanie wniosków wynikających z przesłanek, redukcja, czyli uzasadnienie przesłanek na podstawie wynikających z nich wniosków, oraz indukcja, czyli wprowadzenie wniosków ogólnych z przesłanek, będących poszczególnymi przypadkami tych wniosków³®.

⁴⁹    Roli eksperymentu jako sposobu weryfikacji teorii ekonomicznych jest poświęcony artykuł Zbigniewa Madeja, Metoda eksperymentalna w naukach ekonomicznych,, „Życie Gospodarcze’' nr 49 (8 grudnia 1957 r.); Madej słusznie wyjaśnia rolę i znaczenie eksperymentu, jednak jegc definicja eksperymentu jest zakreślona zbyt szeroko. Madej mówi o eksperymentach w skali całej gospodarki narodowej i jako przykłady wymienia „eksperyment angielski, który polega na częściowej nacjonalizacji przemysłu, odpowiedniej polityce podatkowej i próbach planowania rozwoju gospodarczego”, oraz Republice Federalnej Niemiec, „która wkroczyła w 1949 r. na drogę eksperymentu zwanego społeczną gospodarką rynkową”. Przy takiej definicji eksperymentu każdy, szeroki czy wąski, akt polityki gospodarczej jest eksperymentem; takie eksperymenty dotyczące procesów gospodarczych istniały od zarania dziejów. Eksperymentem byłaby wówczas caia historia gospodarcza ludzkości. Definicja taka, zgodna może z pewnym potocznym używaniem wyrazu, wykracza poza jego naukowe znaczenie. Eksperymentem sensu stricto jest celowa zmiana kilku warunków — przy równoczesnym uniemożliwieniu oddziaływania warunków ubocznych — przeprowadzona w celu uzyskania dodatkowej wiedzy. Wymienione posunięcia polityki gospodarczej w Anglii i w Niemieckiej Republice Federalnej nie są eksperymentem w tym naukowym znaczeniu. Nie ma w nich tego, co jest istotną cechą eksperymentu, tj. zmiany tylko nielicznych warunków, przy usunięciu działania wszelkich wpływów postronnych. Wnioski z tych posunięć nie są wyciągane na podstawie eksperymetu, ale na podstawie obserwacji porównawczej. Oparta na tych wnioskach weryfikacja jest weryfikacją historyczną (lub historyczno--statystyczną), a nie weryfikacją eksperymentalną. Podobieństwo takich posunięć polityki gospodarczej do eksperymentu polega na tym, że w obydwu przypadkach następuje sprawdzenie określonych hipotetycznych przewidywań przez praktykę. Są to jednak dwa odmienne rodzaje praktyki.

⁵⁰    Zob. T. Kotarbiński, Kurs logiki dla prawników, wyd. cyt., s. 118-140 oraz K. Ajdukiewicz, Zarys logiki, Warszawa 1955, s. 160 - 188. Dawniej rozróżniano tylko

Ekonomia polity:: sposobami wnioskowa _ jednym z trzech p*: aa ekonomii polityczr

Pierwsze postępi_L_ Punkt wyjścia star.: -' acja konkretnego* p-r kach historycznych. Milena -5 (wraz ze statystyk* ę, i rjępodarcza, jak r:    ^ ii

procesu gospodarcza £ pozwalają na przeor: rzalności rozmaitych rzv nimi, określenie r.zzr* rrharu i rodzaju wystepsńH r-ilacie prowadzi :: i. asmfli izyli do abstrakcji I ~rstm categorii ekonomie— ydk U n praw i teorii. Mh — rego.

Drugie postępowe z - smz redukcji, przy czym zjubbi Model teoretyczny z zeza je MM z-zegółowymi założę z_h el p r.rgo, następuje korere^flł '•"prowadzenie do m: : fowych założeń jest reu—zaoa tak samo jak w moch__. zm v zewczej obserwacji krracariHi kretyzacja kategorii c e : uzrrn i rerdziej szczegółów; :* : pnr się drogą dedukcji. zrzez klasyfikację, m .-rapa : iólniejszych różnych kapitału przemysłowe g* egorii kapitału. Kryicr : •■ tś porównawcza obserwacja aB -zęc ustalane na podszaarj* i klasyfikacji jest zastos" z

:eaukcję i indukcję trak:_z: -*x. :;osobem wnioskowania cc~.łfra|f 'T.ioskowania dedukcyjneg: Tm 'Wróceniu dedukcji, ale r.r rpess~5i przesłankę stanowią tu szczezr-ae

120