3

80 • Aksjologiczne, prawne i pedagogiczne aspekiy /rrobacji •

Marek Ileine¹ badając efektywność resocjalizacji nieletnich poddanych dozorowi sądowych kuratorów społecznych proponuje cztery modele wykonania dozoru:

a)    „pozorne pełnienie dozoru” - nie odpowiada formalnym wymaganiom stawianym przed kuratorami;

b)    „kontrolno-informacyjny” - kurator jest głównie egzekutorem obowiązków nałożonych przez sąd na podopiecznych;

c)    „konlrolno-opiekuńczy” - kurator koutroluje i ingeruje w środowisko w celu eliminacji czynników negatywnych;

d)    „terapeutyczno-opiekuńczy”, w którym kurator działa w sposób zbliżony do tego jaki stosowany jest w procedurze caseworku.

Z kolei w niedawno opublikowanych badaniach nad przebiegiem nadzoru kuratora rodzinnego Z. Ostrihanska i A. Greczuszkin² wyróżniły 3 sposoby jego sprawowania:

a)    „kontrolno-dydaktyczuy”, w którym dominowała kontrola zachowania nieletniego;

b)    „przyjacielsko-pomocny”, w którym kurator stawał się przyjacielem nieletniego, interesował się jego życiem, uczestniczył w rozwiązywaniu jego osobistych problemów;

c)    „wychowawczy”, w którym kurator przyjmował rolę wychowawcy, wspomagającego, a czasem zastępującego rodzinę w procesie wychowania dziecka.

Przedstawione propozycje klasyfikacji modeli kurateli sądowej zostały opracowane na użytek prowadzonych badań nad efektywnością łub sposobem sprawowania nadzorów kuratorskich i niewątpliwie odzwierciedlają ważny fragment rzeczywistości zawodowej kuratorów. Są one zatem ważne z prakseologicznego punktu widzenia. Na ich podstawie można wnioskować o jakości i charakterze oddziaływań kuratorów. Pokazują jednocześnie preferencje kuratorów sądowych w zakresie doboru metod pracy z podopiecznymi. Każda z nich jest przy tym pewną modyfikacją klasyfikacji, która utrwaliła się w literaturze przedmiotu jako reprezentatywna w analizie kurateli sądowej. Klasyfikacja ta uwzględnia zarówno dorobek praktyki jak i nauk psychologiczno-pedagogicznych. Składają się na nią 4 modele kurateli, zaproponowane przez różnych autorów, a po raz pierwszy zestawione i w całości przedstawione przez Katarzynę Sawicką¹⁵ w projekcie modelu organizacyjnego kurateli sądowej, opublikowanego w 1985 roku. Kryterium różnicującym te 4 modele jest charakter relacji, jaki zachodzi między kuratorem i podopiecznym wskutek zastosowania któregoś z nich. I tak jedne eksponują atrybut władzy, jaką kurator posiada, inne zaś bardziej koncentrują się na terapeutycznym wpływie kuratora. Dwa z nich: kuratela wychowująca i kuratela kontrolno-represyjna są najczęściej stosowane w praktyce przez kuratorów i jednocześnie obrazują całkowicie odmienne style postępowania z osobami nadzorowanymi. Być może z tego właśnie powodu to one stanowią przedmiot rozważań nad współczesnym kształtem kurateli sądowej, nad metodami efektywnego sprawowania nadzorów kuratorskich i ich funkcjonalnością w systemie przeciwdziałania i zwalczania przestępczości. Modele te omówimy później, natomiast obecnie przybliżymy pozostałe dwa z nich:

-    kuratela jako system oddziaływania aktywizującego, w której kurator jest organizatorem oddziaływań resocjalizujących, kierownikiem i wyrazicielem woli sądu. W modelu tym kurator sądowy ma łączyć nadaną mu przepisami prawa władzę z życzliwymi i przyjacielskim podejściem do podopiecznego^{3 4 5};

-    kuratela ściśle nawiązująca do procedury caseworku w jej klasycznej postaci czyli metody wywodzącej się z rozpowszechnionej w USApsy-choanalizy. Za jej istotę uznawano przede wszystkim psychologiczne oddziaływanie na podopiecznych z pominięciem w zasadzie elementu kształtowania ich środowiska społecznego. Model ten w klasycznym swoim ujęciu nie znalazł jednak zastosowania w praktyce, czego bezpośrednią przyczyną była niska skuteczność takiej kurateli potwierdzona po jej zastosowaniu wobec młodzieży niedostosowanej społecznie na seminarium naukowym w Antwerpii w 1956 roku"¹.

Dwa modele kurateli - dwa style postępowania z podopiecznymi

Kuratela wychowująca. Model kurateli wychowującej jest propozycją Stanisława Górskiego zaprezentowaną środowisku kuratorów zawodowych

1

   M. Heine, Warunki efektywności resocjalizacji nieletnich poddanych dozorowi sądowych kuratorów społecznych, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1982, s. 38-41.

2

   Z. Ostrihanska, Z. Greczuszkin, Praca z indywidualnym przypadkiem w nadzorze rodzinnego kuratora sądowego, Norbertinum, Lublin 2000, s. 36-38.

3

^s K. Sawicka, Projekt moilelu organizacyjnego kurateli sądowej, „Zeszyty Naukowe I nsty-

4

tutu Badania Prawa Sądowego” 1985, iii 23, s. 103-106.

5

Cz. Cznpów, Wychowanie resocjalizujące, PWN, Warszawa 1978, s. 210-217.

¹⁹ K. Sawicka, Projekt modelu otganizacyjnego kurateli sądowej, „Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego” 19S5, nr 23, s. 103-106.